Kraków 22 listopad 2018 rok
Eskadra Lotnicza 4. Dywizji Strzelców generała Lucjana Żeligowskiego.
10. Eskadra Wywiadowcza
15 październik 1918 rok - wrzesień 1939 roku
W latach 1917-1919 sytuacja polityczno-militarna była niezwykle skomplikowana. Anglia i Francja walczyły po stronie Carskiej, a następnie Białej Rosji. Z kolei germańcy wsparli finansowo i militarnie bolszewików. Germańcy i Austriacy wciąż produkowali ogromne ilości uzbrojenia i mogli wojnę prowadzić jeszcze długie lata. W dodatku, swoje oddziały zbrojne miały nieistniejące państwa: Ukraina, Litwa, Łotwa, Czechy i oczywiście Polska. Rumunia stosunkowo szybko zawarła pokój z Państwami Centralnymi i wycofała się z wielkiej wojny światowej. Niemal cała Rosja była objęta walkami, w które też włączało się chłopstwo.
Polakom udało się utworzyć I i II Korpus Polski, które jednak zostały zlikwidowane; bądź pokonane w boju, bądź wobec przeważającej siły wroga, rozformowane. Wielu Polskim Żołnierzom udał się przedostać na Kubań, gdzie przyłączyli się do Rosyjskiej Legii Oficerskiej. Kubań to kraina historyczno-geograficzna, leżąca w dorzeczu rzeki Kubań przy Morzu Czarnym.
Odessa
Trzeba jeszcze wspomnieć o próbie utworzenia Polskiej jednostki awiacyjnej w Odessie z końcem 1917 roku. Trzeba pamiętać, że Odessa była dużym skupiskiem Polonii. W dniu 23 października 1917 roku z inicjatywy chorążego pilota Stanisława Jakubowskiego podjęto starania dla stworzenia Polskiego Oddziału Awiacyjnego. Jednak działania te, w kwietniu 1918 roku zostały przerwane przez Austriaków. W tym czasie, na stanie było 9 samolotów i 16 samochodów. Żołnierze Polscy przedostali się wówczas na Kubań do Dywizji generała Lucjana Żeligowskiego.
Jeśli chodzi o podporucznika pilota Stanisława Jakubowskiego, to w 1919 roku brał udział w walkach o Lwów, a w 1920 roku był on szefem kursu wyższego pilotażu w Szkole Lotniczej w Krakowie.
Kubań
Na Kubaniu, w stanicy Paszkowskiej zorganizowano Polski Oddział Awiacyjny. Jego dowódcą został znany z 2. Polskiego Oddziału Awiacyjnego przy II Korpusie Polskim porucznik pilot Waldemar Narkiewicz. Rozkaz do sformowania wydano w dniu 15 października 1918 roku.
Polski Oddział Awiacyjny nie miał dosłownie niczego. Nie było samolotów i zaplecza. Warunki były bardzo ciężkie, ale prowadzono szkolenie. Generał Lucjan Żeligowski pożyczył pół miliona rubli od generała Griszina-Ałmazowa, który dowodził Armią Ochotniczą (Rosyjska Legia Oficerska). Z czasem Francja poczuła się zobowiązana uzbroić Żołnierzy Polskich i innych sojuszników.
W tym czasie „Dzika Dywizja” generała Lucjana Żeligowskiego powróciła do nazwy 4. Dywizja Strzelców, a eskadra lotnicza otrzymała oficjalne nazwę Eskadra Lotnicza 4. Dywizji Strzelców. Oddział miał początkowo tylko jeden samolot.
Kolejny aeroplan przyprowadził porucznik Ludomił Rayski, który przyleciał do Odessy prosto z Turcji, po zwolnieniu z ich armii.
Nieco później oddział otrzymał kolejne 8-10 samolotów.
W dniu 28 października 1918 roku oddział otrzymał nazwę 1. Awiacyjny Oddział Wojska Polskiego. Do oddziału przyjmowano kolejnych ochotników. W styczniu 1919 roku 4. Dywizja Strzelców i 1. Awiacyjny Oddział Wojska Polskiego liczyły 722 oficerów i 2 116 żołnierzy. Nie były więc to ilości imponujące.
Odessa
W dniu 1 grudnia 1918 roku, 4. Dywizja Strzelców i 1. Awiacyjny Oddział Wojska Polskiego zostały w Noworosyjsku, nad Morzem Czarnym, zaokrętowane na statek „Saratow” i odpłynęły do Odessy. Tutaj wzięły udział w wojnie przeciw bolszewikom. Wykonywano przede wszystkim loty rozpoznawcze i łącznikowe.
Droga do Polski
W dniu 25 lutego 1919 roku jednostka ponownie została przemianowana na Eskadrę Lotniczą 4. Dywizji Strzelców Polskich. Po przeniesieniu Eskadry do Braiły personel umundurowano zgodnie z konwencją stosowaną w armii generała Józefa Hallera. Brajła to miasto w Rumunii na prawym brzegu Dunaju. W pobliskiej miejscowości Gałacz porucznik pilot Ludomił Rajski odebrał od francuzów nowy samolot Breguet XIV B2. Tym samolotem Ludomił Rajski przewiózł generała Lucjana Żeligowskiego do Lwowa. Samolot Breguet XIV B2 z pilotem Ludomiłem Rajskim we Lwowie wykonał 12 lotów bojowych.
W tym czasie, reszta Eskadry została załadowana w miejscowości Brajła do eszelonu i zawieziona do odległych o 450 km Czerniowic. Czerniowice obecnie są w granicach Ukrainy. Ta zmiana dyslokacji była spowodowana zagrożeniem tyle co odrodzonej Rzeczpospolitej. Z Czerniowic Eskadra została przeniesiona kolejne 130 km do Stanisławowa, i stąd rozpoczęła walki przeciw ukraińcom, od dnia 14 czerwca 1919 roku. Stanisławów to byłe Miasto Polskie, a obecnie nosi nazwę Iwanowo-Frankowskie na Ukrainie.
Eskadra Lotnicza 4. Dywizji Strzelców Polskich była jedyną Polską jednostką lotniczą utworzoną na Wschodzie, która zdołała przybyć do Polski.
10. Eskadra Wywiadowcza
Pod koniec lipca 1919 roku Eskadra została przemianowana ma 10. Eskadrę Wywiadowczą. W sierpniu 1919 roku 10. Eskadra Wywiadowcza został przebazowana do Brześcia nad Bugiem. Tu została zreorganizowana i został uzupełniony jej sprzęt.
W październiku 1919 roku 10. Eskadra Wywiadowcza została przeniesiona na Lotnisku Ławica koło Poznania. Została włączona w działania na rzecz Frontu Wielkopolskiego. Wykonywała loty rozpoznawcze i propagandowe.
Z powodu zbliżania się bolszewików, wiosną 24 kwietnia 1920 roku, 10. Eskadra Wywiadowcza została przeniesiona na wschód w rejon Mozyrza nad Prypecią (obecnie Białoruś, w połowie drogi między Kijowem a Mińskiem Litewskim), na Lotnisko Kozienki. Eskadra działała na rzecz 9. Dywizji Piechoty, wykonując loty rozpoznanie i szturmowe na wroga.
Eskadra wysławiła się w maju 1920 roku, atakując miejscowości Żłobin i Homel opanowane przez bolszewików, a także utrudniając im przeprawę przez Dniepr.
W czerwcu 1920 roku Eskadra działała na rzecz Grupy Operacyjnej generała Władysława Sikorskiego. Operowała wówczas z lotnisk Kozienki, Łuniniec, Kożangródek i Wroniec koło Białej Podlaskiej. Potem były kolejno: Brześć nad Bugiem, Pińsk, Biała Podlaska, Lwów i Warszawa.
W dniu 5 sierpnia 1920 roku, 10. Eskadra Wywiadowcza została przebazowana do Warszawy na Lotnisko Mokotów. Została wówczas przezbrojona w 10 samolotów Bristol F.2B Fighter. Podczas Bitwy Warszawskiej wspierała działania 4. Armii.
W sierpniu 1920 roku Eskadra wzięła udział w akcji bojowej bombardując kolumny bolszewików na szosach Ostrów Mazowiecki - Wyszków - Pułtusk. Eskadra stacjonowała kolejno na lotniskach w Klikawie koło Puław (lewy brzeg Wisły), Dęblinie, Mińsk Mazowiecki, Biel koło Małkini.
We wrześniu 1920 roku, Eskadra stacjonowała w Białej Podlaskiej, Brześciu nad Bugiem, Słonimie i Baranowiczach. W tym czasie wykonywała już loty rozpoznawcze i łącznościowe, bo nieprzyjaciel był w szybkim odwrocie.
Rozejm z bolszewikami zastał Eskadrę w Baranowiczach, skąd przebazowano ją do Białegostoku.
Na mocy rozkazu z dnia 18 stycznia 1921 roku, jednostka połączona została z 9. Eskadrą Wywiadowczą i jednocześnie nowa jednostka otrzymała starą nazwę 10. Eskadrę Wywiadowczą.
W sierpniu 1921 roku jednostka weszła w skład VII Dywizjonu Wywiadowczego 3 Pułku Lotniczego w Poznaniu. Przebazowanie na Lotnisko Ławica nastąpiło we wrześniu 1921 roku.
W dniu 2 czerwca 1925 roku 10. Eskadra Wywiadowcza przemianowana została na 32. Eskadrę Lotniczą.
W 1929 roku 32. Eskadra Lotnicza została przemianowana na 32. Eskadrę Liniową.
W sierpniu 1939 roku, w czasie mobilizacji alarmowej, jednostka została przemianowana na 32. Eskadrę Rozpoznawczą.
Dowódcy jednostki
por./mjr Waldemar Narkiewicz (1918r.)
mjr Stachowski (1919r.)
por. pil. Ludomił Rayski (1919r.)
por. pil. Bolesław Kopyciński (1919r.)
ppłk pil. Jan Kieżun (1919r.-1920r.)
kpt. pil. Józef Krzyczkowski (od 10.1920r.)
kpt. obs. Andrzej Płachta (od 05.1921r.)
kpt. pil. Józef Mańczak (1922r.-1926r.)
kpt. obs. Marian Tarnowski (1927r.-1939r.)
kpt. obs. Mieczysław Ryszkiewicz (od 1.01.1939r.
Znane typy samolotów używane w Eskadrze:
Breguet XIV A2 - jeden nowy samolot od 1919 roku.
Albatros D.III - od 1919 roku.
Breguet XIV A2 - 8 samolotów od 1919 roku.
Bristol F.2B Fighter - 10 samolotów od sierpnia 1920 roku.
Opracował Karol Placha Hetman