Kraków 23 listopad 2018 rok
Lotnicze Eskadry w Błękitnej Armii generała Józefa Hallera.
4 czerwiec 1917 rok - 1 wrzesień 1919 rok
W czasie trwania wielkiej wojny światowej Polskim Żołnierzom na terenie Rosji udało się stworzyć: 1. Polski Oddział Awiacyjny, 2. Polski Oddział Awiacyjny i Eskadrę Lotniczą 4. Dywizji Strzelców generała Lucjana Żeligowskiego. Były także inne próby: w Odessie i w I. i II. Brygadzie Legionów Józefa Piłsudskiego.
W Legionach Polskich Józefa Piłsudskiego była bardzo silna idea i chęć utworzenia Polskiego oddziału lotniczego. Inicjatorami byli podporucznik obserwator Janusz de Beaurain oraz porucznik pilot-obserwator August Menczak. Jednak Austriacy skutecznie storpedowali te zamiary.
Porucznik obserwator Janusz de Beaurain w okresie od sierpnia 1914 roku do 1916 roku służył w Legionach Polskich, w 1 Pułku Artylerii. Został odkomenderowany do austriackiej Oficerskiej Szkoły Lotniczej i po jej zakończeniu, jako obserwator lotniczy został wysłany na front włoski, do 34. Eskadry (Flik 34). Od maja do sierpnia 1917 roku ponownie służył w 1 Pułku Artylerii Legionów. Po kryzysie przysięgowym działał w Polskiej Organizacji Wojskowej. O Janusz de Beaurain będziemy jeszcze informować, bo działał w Wolnej Rzeczpospolitej.
Porucznik pilot August Menczak w 1914 roku został powołany do wojska austro–węgierskiego. Ukończył Szkołę Artylerii w Budapeszcie. W dniu 1 sierpnia 1916 roku, rozpoczął naukę w Szkole Obserwatorów i Pilotów w Wiener Neustadt. Po jej ukończeniu służył jako obserwator w austriackiej 4. kompanii lotniczej. Na przełomie 1917/1918 roku został pilotem. Walczył na Froncie Bałkańskim. O August Menczak będziemy jeszcze informować, bo działał w Wolnej Rzeczpospolitej.
W 1917 roku, w Warszawie germańcy nie dopuścili do rozwoju szkolnictwa lotniczego, które organizowało Polskie Towarzystwo Żeglugi Napowietrznej. Nielicznych chętnych kandydatów, głównie z Wielkopolski, skierowano do szkół w rajchu.
Polska Armia we Francji
Polska Armia we Francji była utworzona wskutek zaistniałego pata na frontach wielkiej wojny światowej. Inicjatorami byli Roman Dmowski i Ignacy Jan Paderewski. Francuzi wyrazi zgodę i Polska Armia oficjalnie zaczęła funkcjonować w dniu 4 czerwca 1917 roku. Stało się to na podstawie dekretu prezydenta Francji Raymonda Poincarégo, wydanego właśnie w tym dniu. Armia Polska we Francji miała podlegać francuskiemu dowództwu, jako strukturalna część armii francuskiej, choć posiadała własny sztandar. Za wyposażenie i uzbrojenie Armii odpowiadał francuski rząd. Akcję werbunkową oparto o Polską emigrację we Francji, Stanach Zjednoczonych, Brazylii i jeńców Polskich z armii austriackiej i niemieckiej. W czerwcu 1917 roku, Polska Armia liczyła już 9 000 rekrutów, z których 7 000 pochodziło z obozów austriackich i germańskich. Na stanowisko dowódcy wyznaczono generała Luis Archinard. Operacyjnie Armia Polska podlegała Naczelnemu Dowództwu Sił Sprzymierzonych. W lipcu 1917 roku w obozie Sillé-le-Guillaume (region Loary) powstały pierwsze Polskie oddziały.
Początkowo żołnierzy umundurowano na wzór francuski. Mieli oni czerwone spodnie, czerwoną czapkę z Orłem Polskim, granatową bluzę i niebieski płaszcz. Na przełomie 1917/1918 roku Armia Polska została wyposażona w mundury jasnoniebieskie, stąd nazwa "Błękitna Armia" i czapki rogatywki.
W dniu 28 września 1918 roku, na mocy porozumienia z rządem Francji Komitet Narodowy Polski uzyskał kontrolę polityczną na Polską Armią. Miało to duże znaczenie, bo ta Armia został uznana za jedyną, samodzielną i sojuszniczą armię Polską.
W dniu 4 października 1918 roku dowódcą Polskiej Armii we Francji został generał Józef Haller. Jego zastępcą został generał Józef Zając. Dwa dni później generał Józef Haller złożył uroczystą przysięgę na wojskowy sztandar.
Warto dodać, że rozkazom generała Józefa Hallera podlegały także dwie dywizje na wschodzie: 4. Dywizja generała Lucjana Żeligowskiego i 5. Dywizja Syberyjska majora Waleriana Czumy.
Armia generała Józefa Hallera
Generał Józef Haller najpierw był oficerem w II. Brygadzie Legionów Józefa Piłsudskiego, a następnie tworzył II. Korpus Polski. Uczestniczył w słynnej Bitwie pod Kaniwem. Po porażce, przez Moskwę, Murmańsk, dostał się do Francji. Tutaj okazał się idealnym kandydatem na stanowisko naczelnego dowódcy Polskiej Armii walczącej we Francji, którą historia zapamiętała, jako Błękitną Armię generała Józefa Hallera.
Jak pamiętamy, Żołnierze Polscy walczący na Wschodzie, po porażkach Białej Rosji musili się ewakuować. Część na północ i drogą morską do Francji, część w rejon Morza Czarnego, a część na Syberię i dalej na wschód. Ci z Francji przybyli do Rzeczpospolitej z Armią generała Józefa Hallera. Ci z rejonu Morza Czarnego przez Rumunię do Wolnej Polski. Najgorzej mieli ci z Syberii.
Zakończenie działań wojennych na Zachodzie (październik 1918 roku) przyspieszyło rozwój organizacyjny Polskiej Armii. Przestało istnieć wiele trudności związanych z rekrutacją i wcieleniem Polaków do Polskiej Armii, choćby z USA i Włoch. Pozyskano około 25 000 żołnierzy, byłych jeńców z armii austro-węgierskiej.
Polską Armię rozwinięto zgodnie ze wzorami francuskimi. Były korpusy, dywizje i pułki. Na Armię składały się jednostki piechoty, artylerii, kawalerii oraz służb inżynieryjnych, łączności, kolejowych. Było dwadzieścia pułków strzelców i piechoty, trzy pułki szwoleżerów (kawalerii) oraz jeden pułk czołgów, liczący 120 czołgów Renault M-117. Dowódcami korpusów i dywizji byli francuzi. Wprowadzono uzbrojenie przejmowane z rozformowywanych jednostek francuskich. Cała Armia generała Józefa Hallera liczyła około 68 000 żołnierzy. Była kompletnie uzbrojona. Miała około 10 000 koni.
Praktycznie Błękitna Armia została rozformowana w dniu 1 września 1919 roku, a wszystkie jej oddziały zostałe włączone w struktury Wojska Polskiego.
Lotnicy Polscy
Jednostki lotnicze tworzone w Francji były na najwyższym poziomie: technicznym, sprzętowym i organizacyjnym. Miały najlepsze warunki socjalne i bytowe.
W 1918 roku grupa Polskich Żołnierzy została skierowana do szkoły lotniczej w Dijon. Byli wśród nich Sergiusz Abżółtowski i Jerzy Kossowski. Polacy byli szkoleni także w Longvic oraz w szkole wyższego pilotażu w Pau. Wielu Polskich Lotników trafiło do francuskich eskadr. We wrześniu 1918 roku utworzono Polski Obóz Lotniczy w Pau. Komendantem obozu był kapitan Jerzy Kossowski. Po zawieszeniu broni na froncie francusko-niemieckim do Polskiego Obozu Lotniczego w Pau przeniesiono wszystkich Polskich Lotników z francuskich eskadr. Do obozu przeniesiono także niewielką grupę Polskich Lotników z lotnictwa germańskiego. Wówczas lotniczy komponent Błękitnej Armia posiadał 98 samolotów.
Polskie Lotnictwo we Francji składało się z:
-
Eskadra Breguet
-
Eskadra Breguet
-
Eskadra Breguet
-
Eskadra SPAD
-
Eskadra Salmson
-
Eskadra Salmson
-
Eskadra Salmson
Park Lotniczy
Francuska Szkoła Pilotów
W marcu 1919 roku Lotnictwo Polskie we Francji liczyło 88 pilotów i uczniów
pilotów, 3 obserwatorów, 2 oficerów technicznych i 110 mechaników. Było około 100 samolotów, które były dobrze utrzymane, ale mocno wyeksploatowane. W tej liczbie było około 30 samolotów szkolnych. Oprócz samolotów lotnicy dysponowali bardzo dobrym zapleczem. Lotnicy ci stanowili najbardziej wartościowy Polski personel latający, w porównaniu do Polskich jednostek lotniczych na Wschodzie, a nawet jednostek powstałych już w kraju. Ale wszystkich łączyło wielkie doświadczenie bojowe i miłość do Rzeczpospolitej.
Już od 16 listopada 1918 roku Józef Piłsudski i cała Polska Dyplomacja, podjęli starania o sprowadzenie Armii generała Józefa Hallera do Polski. Jednak germańcy i Anglicy stawiali wiele warunków do spełnienia.
Ustalenie warunków nastąpiło dopiero z początkiem kwietnia 1919 roku. Pierwszy eszelon przybył do Polski w dniu 20 kwietnia 1919 roku. W maju i czerwcu 1919 roku do Polski przybyli Lotnicy Polscy, a wraz z nimi duży personel francuski. Kontyngent francuski miał pomóc w tworzeniu Lotnictwa Polskiego oraz pilnować przestrzegania warunków dyslokacji Polskich Żołnierzy. Personel francuski stopniowo powracał do swojego kraju. Ostatni żołnierze francuscy z jednostek bojowych powrócili do Francji jesienią 1919 roku.
Do Polski z Francji przybyło siedem eskadr. Były one kompletnie wyposażone. Miały po 12-15 samolotów, kilka zapasowych silników, części zamienne, 8-10 samochody.
39. Eskadra Breguet
- Eskadra Breguet była wyposażona w samoloty Breguet XIV A2. Po przybyciu do Polski została umieszczona w Warszawie, potem w Lublinie, a następnie w Krakowie. W marcu 1920 roku została przemianowana na 16. Eskadrę Wywiadowczą. W kwietniu 1920 roku wzięła udział w wyprawie kijowskiej. Od dnia 25 kwietnia 1920 roku brała udział w walkach o Czudowę, Chmielnik, Żytomierz, Berdyczów, Kozatyń. Następnie były walki w rejonie Kijowa i na rzece Dniepr. W wyniku walk Eskadra została tylko z jednym samolotem. Przeniesiono ją do Łucka i czekano na dostawę nowych samolotów z Warszawy. Pierwsze samoloty dostarczono z końcem czerwca 1920 roku. W dniu 9 lipca 1920 roku, Eskadrę przeniesiono do Chełma, a w dniu 8 sierpnia 1920 roku do Lublina. W Bitwie Warszawskiej Eskadra posiadała tylko dwa samoloty. Na początku września 1920 roku Eskadra przebazowana została na lotnisko Markowszczyzna koło Białegostoku, wykonując zadania rozpoznawcze i szturmowe. W październiku 1920 roku Eskadra przebazowana została na Lotnisko Porubanek i przemianowana na Eskadrę Lotniczą Litwy Środkowej. W marcu 1921 roku, 16. Eskadra Wywiadowcza powróciła do Warszawy. Przemianowano ją na 3. Eskadrę Wywiadowczą i w maju 1921 roku podporządkowana 1. Pułkowi Lotniczemu. W 1925 roku została przemianowana na 11. Eskadrę Lotniczą. W 1929 roku przemianowana została na 11. Eskadrę Liniową. W marcu 1939 roku, 11. Eskadra Liniowa została rozformowana, a jej personel włączony do 215. Dywizjonu Bombowego.
59. Eskadra Breguet
- Eskadra Breguet powstała we Francji. Niemal cały personel latający stanowili francuzi. Personel techniczny był Polski. Wyposażona była w samoloty Breguet XIV A2. Po przybyciu do Polski w maju 1919 roku. W dniu 20 września 1919 roku została przebazowana do Krakowa. Stopniowo personel francuski zastępowano Polskim. W marcu 1920 roku została wysłana na wschodni front. Podczas walk, 13 kwietnia 1920 roku otrzymała nazwę 17. Eskadra Wywiadowcza. W połowie lipca 1920 roku Eskadra nie miała już żadnego sprawnego samolotu. Wycofano ją do Krakowa. W dniu 11 sierpnia 1920 roku została przeniesiona do Dęblina. Miała już wówczas 6 samolotów. W Bitwie Warszawskiej stacjonowała na lotnisku polowym koło Radomia. Eskadra brała udział w pogoni za bolszewikami. W styczniu 1921 roku bazowała na Lotnisku Łuck. W dniu 18 stycznia 1921 roku 17. Eskadra Wywiadowcza została połączona z 6. Eskadrą Wywiadowczą tworząc 6. Eskadrę Wywiadowczą w Łucku.
66. Eskadra Breguet
- Eskadra Breguet przybyła do Polski na przełomie maja i czerwca 1919 roku. Wyposażona była w samoloty Breguet XIV A2. Bazowała początkowo w Warszawie, a następnie w Poznaniu. Działał wówczas w skład I. Wielkopolskiej Grupy Lotniczej. W październiku 1919 roku została włączona w skład 4. Eskadry Wywiadowczej.
162. Eskadra SPAD
- Eskadra SPAD została przydzielona Armii Polskiej z wojsk francuskich. Wyposażona była w samoloty Spad VII. W maju 1919 roku przybyła do Polski. W sierpniu 1919 roku otrzymała nazwę 19. Eskadra Lotnicza. We wrześniu 1919 roku cały personel był już Polski. Dowódcą był kapitan pilot Stefan Ciecierski. Eskadra intensywnie się szkoliła. Miała sześć wyeksploatowanych samolotów SPAD VII i czterech dobrze wyszkolonych pilotów: por. Antoni Mroczkowski, Stefan Pawlikowski, pchor. Władysław Turowski, pchor. Eugeniusz Guttmejer. W dniu 25 kwietnia 1920 roku została wysłana na front litewsko-białoruski, w rejon Borysowa. Pierwszy lot bojowy 19. Eskadra Lotnicza wykonała 6 maja 1920 roku. Do końca maja 1920 roku Eskadra wykonała 52 loty bojowe. Toczono walki z myśliwcami bolszewików i ich balonami obserwacyjnymi. W dniu 23 maja 1920 roku Eskadra musiała wycofać się na lotnisko koło Mińska. Walki toczyły się ze zmiennym szczęściem. Wszyscy nasi piloci zostali odznaczeni Orderami Virtuti Militari. W lipcu 1920 roku 19. Eskadra Lotnicza przeszkalała się na samoloty Sopwith 5F.1 Dolphin. Były cztery takie samoloty. Po szkoleniu Eskadra wzięła udział w Bitwie Warszawskiej, broniąc Warszawę, głównie atakując cele naziemne. W sierpniu 1920 roku do Polski dotarły nowe samoloty SPAD XIII, które montowano w CWL (Centralne Warsztaty Lotnicze) w Warszawie. Kilka tych samolotów przekazano do 19. Eskadry Lotniczej. Od 25 września 1920 roku, Eskadra podążała za uciekającym wrogiem, wykonując głównie ataki na cele naziemne. Wówczas stracono trzy samoloty SPAD XIII. Rozejm zastał Eskadrę pod Mińskiem Litewskim. Ostatni lot bojowy wykonano w dniu 13 października 1920 roku. W dniu 18 stycznia 1921 roku, 19. Eskadrę połączono z 18. Eskadrą Wywiadowczą i utworzono 18. Eskadrę Myśliwską w Dęblinie. W 1925 roku, Eskadrę przemianowano na 122. Eskadrę Myśliwską, a w 1928 roku 112. Eskadra Myśliwską. Z tą nazwą walczyła w wojnie obronnej 1939 roku.
580. Eskadra Salmson
Eskadra przybyła do Polski w czerwcu 1919 roku. Umieszczono ją na Lotnisku w Piotrkowie. Oddział uzbrojony był w samoloty Salmson 2A2. We wrześniu 1919 roku cały personel był już Polski. W dniu 13 kwietnia 1920 roku otrzymała nazwę 18. Eskadra Wywiadowcza. Została wysłana na front. W końcu lipca 1920 roku została wycofana z frontu do Bydgoszczy. W końcu sierpnia 1920 roku przeniesiono ja do Torunia. Eskadra wzięła udział w Bitwie Warszawskiej. Następnie goniła bolszewików. Na mocy rozkazu z 18 stycznia 1921 roku 18. Eskadra Wywiadowcza połączona została z 19 Eskadrą Myśliwską.
581. Eskadra Salmson
- Eskadra Salmson przybyła do polski w czerwcu 1919 roku. Jednostka posiadała na uzbrojeniu dziesięć samolotów rozpoznawczych Salmson 2A2. Pod koniec września 1919 roku Eskadra została włączona do Oficerskiej Szkoły Obserwatorów Lotniczych w Warszawie, jako eskadra szkolna.
582. Eskadra Salmson
- Eskadra Salmson przybyła do Polski w czerwcu 1919 roku. Eskadra wyposażona była w samoloty rozpoznawcze Salmson A2. W dniu 20 września 1919 roku weszła w skład I Grupy Lotniczej, a we wrześniu 1919 roku włączona została do 1 Eskadry Wywiadowczej.
Opracował Karol Placha Hetman