Pisz 2023-01-03
PKP Orzysz, Ełk, Biała Piska, Pisz.
Obszar którym się interesujemy znajduje się w czworoboku wyznaczonym przez cztery miasta: Orzysz, Ełk, Biała Piska oraz Pisz. Teren ten leży na terenie Mazur i przez większość swojej historii należał do Korony Polskiej, a następnie do Prus Wschodnich, które w 1772 zostały zagarnięte przez plemiona germańskie, po wymordowaniu rdzennych mieszkańców - Jadźwingów i Prusów. Kolejno była; Prowincja Pruska w okresie 1772 – 1871, Prusy w okresie 1871 – 1918, Cesarstwo Niemieckie w okresie 1919 – 1933, Republika Weimarska III rzesza w okresie 1933 – 1945. W czasie wielkiej wojny światowej, w okresie 1914 - 1915 obszar Wielkich Jezior został zajęty przez moskali. Mimo przegrania wojny przez niemców Prusy Wschodnie pozostały w administracji niemieckiej. W 1920 roku, wśród miejscowej ludności, przeprowadzono plebiscyt, która opowiedziała się za przynależnością do Prus Wschodnich. W wyniku drugiej wojny światowej rozpoczętej przez niemców i moskali, w 1945 roku, teren ten został włączony do Rzeczypospolitej Polski. Administracyjnie jest tutaj województwo Warmińsko-Mazurskie.
Z początkiem XX wieku, poligon Orzysz został bardzo dobrze skomunikowany kolejowo. Stacja w Piszu została uruchomiona w dniu 15 listopada 1884 roku. Stacja Biała Piska została uruchomiona w 1885 roku. Stację w Orzyszu uruchomiono w 1905 roku. Praktycznie z każdej strony poligonu były szlaki kolejowe normalnotorowe. Szlaki powstały przy wsparciu państwa, dla rozwoju najbardziej zacofanych części Prus Wschodnich oraz dla sprowadzania towarów z Bliskiego Wschodu przez Rosję.
Miasto Orzysz.
Orzysz parwa miejskie uzyskał w 1725 roku. Powierzchnia miasta wynosi 8,17 km kwadratowego. Populacja w 2014 roku, wynosiła 5 797 mieszkańców, a w 2017 roku, wynosiła 5 615 mieszkańców. W dniu 12 listopada 1946 roku, nadano miejscowości polską nazwę Orzysz, która jest spolszczoną nazwą łacińską. Rozwój miejscowości datuje się od XVI wieku, w związku z traktem handlowym z Warmi w kierunku Białorusi. Miasteczko rozwijało się typowo wzdłuż głównej drogi handlowej. Miejscowość stanowiła część Korony Królestwa Polskiego, jako lenno. W 1701 roku, miejscowość została zajęta przez prusaków, jako Królestwo Prus. Mimo, że większość mieszkańców mówiła po polsku, a msze święte odprawiano wyłącznie po polsku. Od 1702 roku, rozpoczęło się osadnictwo niemieckie. Jeszcze w połowie XVIII wieku, większość mieszkańców stanowili Polacy. W okresie 1871 - 1945, miasto Orzysz było włączone w granice niemców.
W 1890 roku, w pobliżu Orzysza założono poligon wojskowy i od 1895 roku, miasto stało się miastem garnizonowym. Stacjonowanie pruskiego wojska w mieści przyczyniło się do jego stabilnego rozwoju.
W okresie listopad 1914 - luty 1915 roku, miasto było okupowane przez moskali. Na przełomie styczeń - luty 1945 roku, mieszkańcy Orzysza byli ofiarami zbrodni dokonywanych przez moskali. Ginęli także francuscy jeńcy wojenni i inni uciekinierzy wojenni.
Po 1946 roku, obiekty wojskowe w Orzyszu zostały zajęte przez Wojsko Polskie. Stacjonowały tu takie jednostki wojskowe jak: 32. Brygada Rakiet Operacyjno-Taktycznych, 32. Ośrodek Szkolenia Specjalistów Wojsk Rakietowych i Artylerii, 7. Oddział Dyscyplinarny – JW 1370 (do 1991 roku), 4. Brygada Kawalerii Pancernej, Litewsko-Polski Batalion Sił Pokojowych, 15. Giżycka Brygada Zmechanizowana, 15. Mazurski Batalion Saperów.
W czasie Polski Ludowej, w Orzyszu funkcjonowała jednostka wojskowa, 7. Oddział Dyscyplinarny, który błędnie określano jako jednostka karna. W jednostce służbę wojskową odbywali żołnierze, którzy mieli wrogie nastawienie do zasadniczej służby wojskowej. Wszystkich żołnierzy szkolono zgodnie z obowiązującymi regulaminami.
PKP Orzysz.
Współrzędne geograficzne: 53.804N 21.938E.
Orzysz pierwsze swoje połączenie kolejowe uzyskał w 1906 - 1908 roku. Była to linia kolejowa biegnąca południkowo, Giżycko - Pisz. Szlak przechodził przez miejscowości: Upały - Ruda Staświny - Miłki - Konopki - Ublik - Pianki - Orzysz - Nowe Guty - Trzonki Snopki - Pisz. Linia połączyła dwa ważne szlaki wschód - zachód: Korsze - Ełk oraz Olsztyn - Ełk. Pierwszy odcinek Giżycko - Orzysz uruchomiono w dniu 1 czerwca 1906 roku. To tłumaczy dlaczego stacja kolejowa Orzysz jest ułożoną na kierunku południkowym. W 1945 roku, moskale zdemontowali linię i wywieźli do Moskwy.
W 1911 roku, zbudowano szlak kolejowy Mrągowo - Orzysz - Ełk, który utworzył trzeci szlak równoleżnikowy: Czerwonka - Ełk. W ten sposób Orzysz stał się stacją węzłową. Ale z powodu kradzieży szlaku Giżycko - Pisz w 1945 roku, Orzysz pozostał tylko z jedną linią kolejową równoleżnikową, a w dodatku na stacji Orzysz zmieniano czoło pociągu. W 2009 roku, na tej linii ruch osobowy został wstrzymany. W 2018 roku, stacja kolejowa została wyremontowana. Przeprowadzono remont wojskowej rampy kolejowej, która służy do transportu sprzętu wojskowego na poligon Orzysz - Bemowo Pilskie.
Miasto Ełk.
Ełk to największe miasto w rejonie. Miasto zostało założone w 1425 roku, a prawa miejskie otrzymało 1445 roku. Miasto ma powierzchnię 21,05 km kwadratowego. Populacja liczy 61 903 mieszkańców (2020 roku). Miasto należy do województwa Warmińsko - Mazurskiego. Nazwa Ełk w obecnym brzmieniu została zatwierdzona w dniu 7 maja 1946 roku. Ełk położony jest na Pojezierzu Ełckim, będącym częścią Pojezierza Mazurskiego. Miasto leży nad Jeziorem Ełckim, jeziorem Sunowo i rzeką Ełk, będącą dopływem Biebrzy.
W 1398 roku, w Ełku powstał murowany zamek, w pobliżu którego rozwinęło się osadnictwo. Prawo lokacji miasto otrzymało w 1435 roku. W 1454 roku, Ełk przyłączył się do Związku Pruskiego. Na mocy pokoju toruńskiego w 1466 roku, Ełk został częścią Królestwa Polskiego, pozostając jako lenno we władaniu krzyżackim, a po sekularyzacji zakonu w 1525 roku, we władaniu świeckich książąt pruskich.
W czasie wielkiej wojny światowej Ełk został bardzo zniszczony, zwłaszcza w okresie 1914 - 1915. W czasie drugiej wojny światowej Ełk i jego okolice były miejsce pracy przymusowej wielu obywateli państw okupowanych. W dniu 24 stycznia 1945 roku, do opuszczonego miasta Ełk, wkroczyła armia czerwona. Moskale dokonali grabieży i zniszczenia miasta w 50 %. Miasto przekazano administracji Polskiej w dniu 6 kwietnia 1945 roku. W dniu 8 czerwca 1999 roku, miasto odwiedził święty Jan Paweł II Wielki.
PKP Ełk.
Współrzędne geograficzne: 53.825N 22.363E.
W 1868 roku, miasto Ełk uzyskało połączenie kolejowe z Królewcem, poprzez Kętrzyn i Giżycko. Dalej szlak poprowadzono w kierunku południowym do granicy z zaborem rosyjskim. Węzeł kolejowy w Ełku, jak na warunki Mazur jest dużym i ważnym węzłem kolejowym. Jego historia rozpoczęła się w dniu 8 grudnia 1868 roku. W 1879 roku, stacja Ełk stała się węzłowa. W kolejnych latach powstały kolejne szlaki i w efekcie stacja ma pięć kierunków. Wszystkie szlaki są jednotorowe, choć niektóre odcinki do 1945 roku, były dwutorowe. Na stacji Ełk zbiegały się wszystkie trzy szlaki równoleżnikowe; z Królewca - Korsze, ze stacji Czerwonka, z Olsztyna - Szczytno - Pisz.
Elektryfikacja stacji Ełk nastąpiła w grudniu 1990 roku, kiedy to od strony Grajewa doprowadzono trakcję elektryczną. W planach była dalsza elektryfikacja przez Giżycko, Kętrzyn do Korsze. A także szlak Biała Piska, Pisz, Ruciane Nida, Szczytno, Pasym, Olsztyn Główny. Obecnie realizowana jest elektryfikacja odcinka Giżycko - Ełk. Do maja 1992 roku, cały węzeł Ełk był obsługiwany trakcją parową, a w niewielkim stopniu trakcją spalinową. W 80-latach XX wieku, stacja Elbląg była jedną z największych lokomotywowni maszyn parowych.
Obecnie (2023 rok) stacja kolejowa Ełk i Ełk towarowy przechodzą duże remonty. Budowane są bezkolizyjne skrzyżowania kolejowo - drogowe. Powstaje nowy układ torowy, nowe perony, nowy system sterowania kolejowego. W niedalekiej przyszłości wszystkie pociągi na odcinku Ełk - Korsze będą prowadzone lokomotywami elektrycznymi.
W 1913 roku, uruchomiono Ełcką Kolej Wąskotorową. Kolei ta funkcjonuje do chwili obecnej (2023 rok), jako kolejka turystyczna.
PKP Biała Piska.
Współrzędne geograficzne: 53.614N 22.068E.
Biała Piska to jest miasto w województwie Warmińsko - Mazurskim. Osad została założona w XV wieku, Prawa miejskie zostały nadane w 1722 roku. Miasto ma powierzchnię 3,24 km kwadratowe. Populacja miasta wynosi 4 083 mieszkańców (2016 rok).
Wybudowanie linii kolejowej Ełk – Pisz, w 1883 roku, spowodowało rozwój miasta.
PKP Pisz.
Współrzędne geograficzne: 53.631N 21.793E.
Pisz to jest miasto w województwie Warmińsko - Mazurskim, które został założone w 1367 roku, a prawa miejskie uzyskało w 1645 roku. Powierzchnia miasta wynosi 10,08 km kwadratowego. Populacja wynosi 19 386 mieszkańców w 2017 roku. Miasto otacza Puszcza Piska i leży nad rzeką Pisą. W czasie wielkiej wojny światowej dwukrotnie miasto było niszczone przez moskali. Podczas powojennego plebiscytu większość mieszkańców opowiedziała się za pozostaniem w granicach niemieckich. W styczniu 1945 roku, do miasta weszli moskale i zniszczyli miasto w 70 %.
W okresie 1884 - 1885, Pisz uzyskał połączenie kolejowe z Olsztynem i Ełkiem. W tym czasie, na 49 000 mieszkańców powiatu, aż 37 000 osób było Polakami. W 1905 roku, zbudowano lokalną linię kolejową Pisz - Orzysz.
Stojąca na stacji w Piszu wieża wodna pochodzi z 1919 roku. Jest to nietypowa w kształcie wieża wodna.
Linia kolejowa Nr 38: Białystok – Głomno.
Linia kolejowa Nr 38: Białystok – Głomno jest jednotorowa, częściowo zelektryfikowana. Długość 241,453 km. Prędkość maksymalna 120 km/h. Historycznie linia należała do pruskiej kolei. Była to pierwsza równoleżnikowa linia przez Mazury. Pierwszy fragment Królewiec - Bartoszyce oddano do eksploatacji w dniu 24 września 1866 roku. Kolejny odcinek Bartoszyce – Kętrzyn uruchomiono w dniu 10 listopada 1867 roku. Odcinek Ełk - Kętrzyn uruchomiono w dniu 8 grudnia 1868 roku. Odcinek Ełk - Prostki (wówczas stacja graniczna Prusy - Rosja) otwarto w dniu 1 listopada 1871 roku. Ruscy odcinek Białystok – Grajewo (szerokotorowy) uruchomili w dniu 15 września 1873 roku. Odcinek Grajewo - Prostki miał dwa tory; normalny i szeroki. Ale główny przeładunek towarów był na stacji Prostki. W 1894 roku, szlak Korsze – Ełk otrzymał drugi tor. Także dwutorowe zrobiono odcinki Królewiec - Korsze oraz Ełk - Prostki.
W 1918 roku, zimie zaboru rosyjskiego powróciły do odrodzonej Polski i tory szerokie przekuto na normalne. W 1945 roku, drugi tor na odcinku Korsze – Prostki został skradziony przez moskali, jako łup wojenny.
Plan elektryfikacji odcinka Ełk - Giżycko ogłoszono w 2020 roku. Umowa została podpisana 7 grudnia 2021 roku. Wartość kontraktu to około 680 milionów złotych. Elektryfikacja wiąże się z całkowitą modernizacją torowisk, stacji, przejazdów kolejowych i innych. Prace rozpoczęto w dniu 13 marca 2022 roku. W związku z pracami pociągi InterCity „Mamry” oraz „Niegocin” otrzymały od strony Kętrzyna skrócone trasy do stacji Giżycko. Oczywiście także do modernizacji przeznaczono szlak na odcinku Korsze - Giżycko, razem z elektryfikacją. Realizacja tego temu jest planowana w okresie 2025 - 2027.
Linia kolejowa Nr 223: Czerwonka - Ełk.
Linia kolejowa Nr 223 Ełk - Orzysz - Mikołajki - Mrągowo - Czerwonka. Długość linii 121,616 km. Linia była w kolejności trzecią linią równoleżnikowa przez Mazury. Linia wykorzystywana jest głównie w ruchu towarowym i to na poszczególnych odcinkach. Prędkość maksymalna 80 km/h. Szlak w całości został uruchomiono w 1915 roku, jako alternatywa kierunku wschód - zachód dla linii przez Giżycko i Kętrzyn. W 1898 roku, otwarto odcinek Czerwonka - Mrągowo - Ruciane Nida. W dniu 2 października 1911 roku, otwarto odcinek Mrągowo - Orzysz, a w dniu 15 czerwca 1915 roku, odcinek Orzysz - Ełk.
Szlak niewiele ucierpiał w okresie wielkiej wojny światowej i rozwijał się do 1939 roku. Największe straty szlak poniósł w okresie drugiej wony światowej. W okresie styczeń - marzec 1945 roku, szlak został rozgrabiony i zdewastowany przez moskali. W okresie 1947 - 1949, szlak został przywrócony do ruchu towarowego i pasażerskiego na całej długości.
W dniu 1 września 2009 roku, odcinek Ełk - Mrągowo został zamknięty dla ruchu pasażerskiego. Ruch pasażerski na odcinku Mrągowa - Czerwonka, został wstrzymany w 2010 roku. W 2016 roku, odcinek Mrągowo - Orzysz został całkowicie zamknięty dla ruchu towarowego, w związku z czym jest jedynym odcinkiem wyłączonym całkowicie z ruchu.
W okresie 2009 - 2011, został wyremontowany odcinek Ełk - Orzysz. Część prac została sfinansowana przez Wojsko Polskie. Szlak jest głównie wykorzystywany przez Wojsko Polskie i inne wojska sojusznicze NATO, które korzystają z poligonu. Prędkość maksymalna pociągów towarowych wynosi 80 km/h.
W okresie 2018 - 2019 wyremontowano odcinek Czerwonka - Mrągowo, dla ruchu towarowego. Prace wykonano głównie dla fabryki płyt wiórowych w miejscowości Biskupiec Reszelski.
Linia kolejowa Nr 219 Olsztyn Główny – Ełk.
Linia kolejowa Nr 219 Olsztyn Główny – Ełk, ma długość 156,032 km. Linia jest jednotorowa, niezelektryfikowana. Prędkość maksymalna wynosi 120 km/h. Linia Nr 219 to jest drugą w kolejności linią biegnącą ze wschodu na zachód na Mazurach. Linia jest wykorzystywana w ruchu osobowym i towarowym.
Linia była uruchamiana odcinkami w okresie 1883 - 1885. Pierwszy odcinek Olsztyn Główny - Szczytno uruchomiono w dniu 1 listopad 1883 roku, odcinek Szczytno - Pisz uruchomiono w dniu 15 sierpnia 1884 roku, odcinek Pisz - Ełk uruchomiono w dniu 16 listopada 1885 roku. W 1945 roku, linia została włączona w obszar Polski. Szlak łączy nastepujące miejscowości: Klewki - Marcinkowo - Pasym - Grom - Szczytno - Olszyny - Jeruty - Świętajno - Kolonia - Spychowo - Karwica Mazury - Ruciane Nida - Szeroki Bór - Pisz - Stare Guty - Kaliszki - Biała Piska - Drygały - Pogorzel - Bajtkowo - Nowa Wieś Ełcka - Barany - Ełk Szyby.
W dniu 3 kwietnia 2000 roku, zawieszono ruch pasażerski na odcinku Pisz - Ełk. W dniu 1 lutego 2007 roku, zawieszono ruch pasażerski na odcinku Szczytno - Pisz. Jednocześnie rozpoczęto modernizację szlaku. W dniu 1 stycznia 2008 roku, przywrócono ruch pasażerski na odcinku Szczytno - Pisz. W dniu 1 lipca 2010 roku, przywrócono ruch pasażerski na odcinku Pisz - Ełk. W okresie 2011 - 2013, wykonano modernizację odcinka Szczytno - Szymany dla obsługi lotniska komunikacyjnego Olsztyn - Mazury. W dniu 12 marca 2018 roku, rozpoczęto modernizacje odcinka Szczytno - Ełk, wraz z budowa nowego przystanku osobowego Pisz Wschodni. Remont zakończono w 2019 roku.
Cały szlak ma system SHP. Linia dostosowana jest do prędkości od 70 km/h do 120 km/h. Przewozy pasażerskie są obsługiwane przez PolRegio. Przewoźnik korzysta z autobusów szynowych oraz SZT. Co ciekawe, autobusy szynowe (SA106) i SZT (SA133) często są zestawiane z dodatkowym wagonem osobowym. Taki zestaw ma mniejszą prędkość handlową, ale zabiera więcej pasażerów.
Na wielu stacjach są czynne semafory kształtowe. System kierowania ruchem kolejowym jest mechaniczny. Na stacjach stoją jeszcze nie eksploatowane żurawie wodne. Są także place ładunkowe i drogi dojazdowe wybrukowane kostką kamienną. Większość bocznic na stacjach nie jest używana i w czasie kolejnych remontów układy torowe są modyfikowane. Szlaki kolejowe są w większości wykonane są z szyn S42 i S49, o długościach 25 lub 30 m. Szyny są położone na podkładach betonowych (starego typu), a w miejscu łączenia są dwa pokłady drewniane. Łączenie szyn jest skręcane na łubki. Podczas remontów torowisko jest wymieniane na nowe szyny i podkłady struno-betonowe. Szyny są spawane i są wówczas bezstykowe.
Popularne pociągi. Styczeń 2023 rok.
Z Ełku odchodzą pociągi do Białegostoku: InterCity „Rybak” oraz 4 pociągi PolRegio. Do Gdynia Głównej: TLK „Biebrza”. Do Korsze: PolRegio. Do Olsztyna: 8 pociągów PolRegio. Do Szczecina: InterCity „Rybak”. Do Warszawa Wschodnia: InterCity „Biebrza”. Do Wrocławia: InterCity „Słowacki”.
Z Giżycka odchodzą pociągi do Ełk: 5 pociągów PolRegio (komunikacja zastępcza). Do Gdyni: InterCity „Niegocin”. Do Korsze: jeden pociąg PolRegio. Do Olsztyna; 4 pociągi PolRegio. Do Wrocławia: InterCity „Mamry”.
Opracował Karol Placha Hetman