Wałcz 2021-12-14
Stacja kolejowa Wałcz PKP.
Wałcz to miasto położone w północno - zachodniej Polsce w województwie zachodniopomorskim. Geograficznie leży na Pojezierzu Wałeckim. Historycznie leży w Wielkopolsce. Miasto jest rozłożone nad jeziorem Raduń, Jeziorem Zamkowym i rzeką Pilica. Miasto leży na wysokości 109 m nad poziomem morza. Wałcz ma powierzchnię 38,17 km2. Miasto w 2016 roku, liczyło 26 140 mieszkańców, a w 2021 roku, tylko 24 802 mieszkańców. Wałcz to miasto o walorach turystycznych z niewielkim przemysłem, głównie rolno - przetwórczym.
Wałcz jest daleko położony do dużych miast w Polsce. Najbliżej jest do Piły, 28 km. Inne miasta to: Szczecin (144 km), Bydgoszcz (113 km), Poznań (132 km), Gorzów Wielkopolski (107 km), Koszalin (137 km).
Wałcz przez wiele lat był silnym garnizonem wojskowym, zarówno w czasach pruskich jak i później w Polsce. Obecnie w Wałczu stacjonuje: Wojska Łączności (przeformowane), 49. Warszawski Pułk Zmechanizowany (przeformowany), 100. Batalion Łączności, 1 Regionalna Baza Logistyczna oraz 107. Szpital Wojskowy.
Historia miasta Wałcza.
Miasto powstało w czasach, kiedy panowali tu polscy królowie, gdyż były tutaj plemiona Polan. W mieście przebywał król Bolesław Krzywousty. W tym czasie zbudowano pierwszy zamek królewski. Miasto znalazło się na szlaku solnym z Kołobrzegu. Około 1300 roku, kiedy Polska Korona miała trudności, Ziemię Wałecką zajęli książęta Brandenburscy. W dniu 23 kwietnia 1303 roku, miejscowość uzyskała prawa miejskie na prawie zachodnim. Z powodów politycznych, w 1368 roku, margrabia Otton V Leniwy oddał Ziemię Wałecką królowi Kazimierzowi Wielkiemu. Ziemia Wałecka jako wiano córki królewskiej Elżbiety, stało się ziemią książęcą księcia Bogusława V. Król Kazimierz Wielki rozszerzył prawa miejskie Wałcza. W 1378 roku, miasto spłonęło doszczętnie. W 1409 roku, miasto spalili Krzyżacy, ocalał tylko zamek. W okresie I. Rzeczypospolitej Polskiej, Wałcz należał do woj. poznańskiego i był siedzibą starostwa grodowego. W 1618 roku, do Wałcza sprowadzono zakon Jezuitów, którzy utworzyli tutaj szkołę na wysokim poziomie kształcenia. W 1655 roku, Wałcz zajęli Szwedzi i je zniszczyli. W XVII wieku, podczas reformacji miasto zachowało charakter katolicki.
W wyniku I rozbioru Polski w 1772 roku, miasto zagarnięte zostało przez Prusy Królewskie i rozpoczęła się germanizacja, która trwała do 1945 roku. Zlikwidowano klasztor ojców Jezuitów i szkołę zakonu Jezuitów. Szkoła utworzona w budynku szkoły pojezuickiej stała się ośrodkiem polskości. W XIX wieku, Wałcz stał się ośrodkiem przemysłowym. Funkcjonowało tu kilku tartaków, odlewnia żelaza, fabryka maszyn, mebli, drukarnia, wapienniki, browar, cegielnia i wiele warsztatów rzemieślniczych. Traktat wersalski (1918 - 1919) pozostawił Wałcz w Rzeszy Niemieckiej, która poprzednio nazywała się Królestwem Pruskim. Podobnie jak pobliskie miasto Piła. Na krótko przed drugą wojną światową Wałcz został włączony w system umocnień niemieckich zwany „Wałem Pomorskim”, którego budowa trwała w okresie 1936 - 1938 i nie została ukończona. „Wał Pomorski” był budowany z myślą o obronie przed Polską. W czasach pruskich pełna nazwa miasta Wałcz była następująca - „Deutsch Krone”, a w tłumaczeniu „Korona niemiecka”.
Po drugiej wojnie światowej, wielcy tego świata, zdecydowali o przyłączeniu Ziemi Wałeckiej jako „Ziem Odzyskanych” do Polski. Ludność niemiecka uciekła przed frontem rosyjskich wojsk, w obawie przed gwałtami i morderstwami już w styczniu i lutym 1945 roku. Reszta ludności niemieckiej została wysiedlona do Niemiec już po wojnie. Po 173 latach Wałcz powrócił do Polski. Do miasta przybyła ludność polska między innymi z Kresów Polski, zajętych przez CCCP. W maju 1945 roku, otwarto Urząd Pocztowy Poczty Polskiej. W Wałczu utworzono dwa szpitale, bank, kino, teatr. W Wałczu znajdują się zakłady produkujące: części rowerowe i samochodowe, napoje i soki zagęszczane, preparaty biologiczne dla rolnictwa i leśnictwa. Są duże zakłady zbożowe. W czasach Polski Ludowej dużym pracodawcą w Wałczu było Wojsko Polskie.
W Wałczu mieści się Muzeum Ziemi Wałeckiej i Muzeum Wału Pomorskiego. W Wałczu funkcjonuje duży ośrodek sportu wyczynowego gdzie trenują lekkoatleci, wioślarze i kajakarze. W Wałczu jest słynny wiszący mostek spacerowy przeznaczony wyłącznie dla pieszych. Mostek ma długość aż 85 m i jest zawieszony nad przewężeniem jeziora Raduń. Wiszący mostek został zbudowany w 1978 roku i zastąpił zbudowany w 1891 roku, drewniany spacerowy Most Kłosowski (Klozowbrücke) umieszczony na drewnianych palach. W 1920 roku, prusacy mostek przebudowali, w jego fragmencie, aby pod nim mogły przepływać dwa statki parowe wożące turystów, które miasto kupiło w tym czasie.
Wojsko Polskie w Wałczu.
Wojska Łączności.
5 Pułku Łączności został sformowany w Wałczu w 1949 roku, na bazie 1. Samodzielnego Batalionu Łączności MON (1945-1949). W 1967 roku, pułk został przekształcony w 1. Pułk Łączności. Powodem przekształceń był rozwój środków łączności stosowanych na polu walki. W 1976 roku, na potrzeby Układu Warszawskiego pułk rozwinięto do poziomu brygady i otrzymał on nazwę 2. Brygada Łączności. 2. Brygada Łączności im. gen. broni Władysława Korczyca. Do brygady włączono: 64 batalion WSD (Wysunięte Stanowisko Dowodzenia) oraz 95 batalion KSD (Kwatermistrzowskie Stanowisko Dowodzenia). Zasadniczym zadaniem operacyjnym brygady, wraz z 15. Brygadą Radioliniowo-Kablową w Sieradzu, było zabezpieczenie systemu łączności stanowisk dowodzenia Frontu Północnego działającego w ramach Sztabu Zjednoczonych Sił Zbrojnych Układu Warszawskiego, poprzez budowę polowych węzłów łączności, przy zasadniczych, wysuniętych i zapasowych stanowiskach dowodzenia frontu. Budowa samych stanowisk dowodzenia była wykonywana przez 2. Pułk Zabezpieczenia. Po rozpadzie Układu Warszawskiego brygada działała wyłącznie na korzyść Wojska Polskiego. 2. Brygada Łączności funkcjonowała w Wałczu do 2001 roku, jako JW 2016.
100 Batalion Łączności.
100 Batalion Łączności został sformowany w Wałczu w kwietniu 2000 roku, jako jednostka wojskowa NATO. Już w listopadzie 2000 roku, batalion uczestniczył w ćwiczeniach Crystal Eagle 2000, wtedy też ogłoszono zdolność operacyjną WKPW do działań zgodnych z art. V. Traktatu Waszyngtońskiego. W 2007 roku, jednostka została przeformowana na nowy etat. Zmieniony został również numer jednostki wojskowej z JW 3288 na JW 4092.
49 Warszawski Pułk Zmechanizowany.
49 Warszawski Pułk Zmechanizowany to był oddział zmechanizowany Sił Zbrojnych PRL, który został utworzony w dniu 15 marca 1945 roku. Pierwszym dowódcą był płk Robert Satanowski. Etatowo pułk liczył 6 000 żołnierzy i był przygotowywany do udziału w drugiej wojnie światowej, ale na . W listopadzie 1945 roku, pułk przeszedł na działanie w warunkach pokoju i etat zmniejszono do 2 500 żołnierzy. Pułk powstał w wyniku przekształcenia 49. Pułku Piechoty. Został ulokowany w Wałczu. Organizacyjnie pułk wchodził w skład 14. Dywizji Piechoty. W maju 1949 roku, pułk został przeniesiony do Wałcza, który stał się ostatecznym miejscem stacjonowania jednostki. Wówczas do pułku zaczęto wprowadzać na uzbrojenie czołgi, armaty przeciwlotnicze i inne wozy bojowe. Dowódcami wówczas byli rosjanie. W 1957 roku, rozwiązano 14. Dywizję Piechoty, a wszystkie jednostki wchodzące w jej skład wcielono do 20. Warszawskiej Dywizji Pancernej im. marsz. Konstantego Rokossowskiego, która stacjonowała w Szczecinku. 49. Pułk Piechoty zreorganizowano i przemianowano na 49. Pułk Zmechanizowany. Wówczas (1957 roku) dowódcą pułku został polski dowódca. W 1967 roku, 49. Pułk Zmechanizowany z rozkazu Ministra Obrony Narodowej pułk przemianowany został na 49. Warszawski Pułk Zmechanizowany, który istniał do 1989 roku. W 1989 roku, 20. Dywizja Pancerna ze Szczecinka uległa restrukturyzacji. Przyjęła ona numer i tradycje 2. Warszawskiej Dywizji Piechoty i 2. Warszawskiej Dywizji Zmechanizowanej, co oznaczało, że jednostki podległe 20. Dywizji Pancernej, także przyjęły numery i tradycje 2. Dywizji. 49. Pułk Zmechanizowany przyjął nazwę 6. Pułku Zmechanizowanego, który do tej pory stacjonował w Częstochowie. 6. Pułk Zmechanizowany istniał do 1995 roku, kiedy to został ponownie poddany restrukturyzacji i przekształcony w 2. Brygadę Zmechanizowaną Legionów im. Marszałka Józefa Piłsudskiego. W 90-latach jednostka działała w dwóch miejscach: Wałcz i Czarne. Z końcem 1997 roku, 2. Pomorska Dywizja Zmechanizowana przestała istnieć, a 2. Brygada Zmechanizowana została włączona do 8. Bałtyckiej Dywizji Obrony Wybrzeża. W 2001 roku, 2. Brygada Zmechanizowana została przeniesiona do koszar w Budowie koło Złocieńca i jako samodzielny oddział podporządkowana została 1. Korpusowi Zmechanizowanemu w Bydgoszczy. W marcu 2004 roku, brygada weszła w skład 12. Szczecińskiej Dywizji Zmechanizowanej. 2. Brygada Zmechanizowana Legionów działa do chwili obecnej (2021 rok, JW 1696) i brała udział w misjach zagranicznych. Aktualnie (2021 rok) żołnierze brygady w ramach Polskiego Kontyngentu Wojskowego są w Iraku. Podstawowe uzbrojenie brygady stanowią: bojowe wozy piechoty BWP-1, czołgi T-72 M1, samobieżne haubice 2S1 Goździk, rozpoznawcze samochody opancerzone BRDM-2.
49 Samodzielny Batalion Obserwacyjno - Meldunkowy.
49 Samodzielny Batalion Obserwacyjno - Meldunkowy (49 sbomel) to był batalion obserwacyjno-meldunkowy Wojska Polskiego. Batalion funkcjonował w okresie 1950 - 1952, w Wałczu. Batalion podlegał pod pułk w Bydgoszczy. Batalion miała trzy kompanie obserwacyjno-meldunkowe w Pucku, w Koszalinie i w Szczecinie i tworzyły one linię 45 posterunków, obejmując odcinek o długości 600 km wzdłuż granicy morskiej i części lądowej północno-zachodniej. Po reorganizacjach jednostka trafiła do Słupska.
1 Regionalna Baza Logistyczna.
1 Regionalna Baza Logistyczna została utworzona w dniu 1 stycznia 2011 roku, jako JW 4224. Adres Wałcz, ulica Ciasna 7, 78-600 Wałcz. Jednostka została sformowana na podstawie rozkazu Szefa Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych nr Pf-83/Org. z dnia 5 sierpnia 2010 roku. Jednostka działa na rzecz Pomorskiego Okręgu Wojskowego i Marynarki Wojennej.
107 Szpital Wojskowy.
107 Szpital Wojskowy z Przychodnią - Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Wałczu. Adres Wałcz, ulica Kołobrzeska 44. Szpital został utworzony w maju 1953 roku. Decyzję o powstaniu Szpitala Wojskowego w Wałczu podjęto głównie w celu zabezpieczenia medycznego stacjonujących tutaj żołnierzy i ich rodzin. Jako pierwsze uruchomiono dwa oddziały: chirurgiczny i internistyczny. Aktualnie (2021 rok) w szpitalu funkcjonuje dwanaście oddziałów szpitalnych, dwadzieścia poradni specjalistycznych, poradnia lekarza POZ oraz jest pełne zaplecze diagnostyczne. Od 1999 roku, w wyniku reformy zdrowotnej, szpital został udostępniony również dla ludności cywilnej.
Kolei w Wałczu.
Wałcz uzyskał połączenie kolejowe w tak zwanej trzeciej kolejności. W pierwszej kolejności był szlak Szczecin - Krzyż Wielkopolski - Piła - Bydgoszcz, z odejściem w Krzyżu Wielkopolskim do Poznania. W drugiej kolejności szlak Stargard Szczeciński - Złocieniec - Szczecinek - Chojnice.
W 1881 roku, do Wałcza linią kolejową poprowadzono z Piły, czyli z kierunku południowo - wschodniego. W 1948 roku, szlak ten nosił Nr 345, następnie Nr 365, a obecnie Nr 403. W 1888 roku, linię z Wałcza przedłużono na zachód do Kalisza Pomorskiego. Cały szlak do Ulikowa został ukończony w 1895 roku. W 1898 roku, Wałcz połączono z Wierzchowem Pomorskim i dalej ze Złocieńcem, w kierunku północnym. W 1904 roku, Wałcz połączono z miejscowością Człopa i dalej z Krzyżem Wielkopolskim, w kierunku południowo-zachodnim. W 1914 roku, zbudowano szlak Wałcz - Złotów, w kierunku wschodnim.
Historia szlakami kolejowymi w Wałczu obeszła się źle. W 1945 roku, żołnierze rosyjscy zdemontowali szlak Wałcz - Złotów i jego elementy wywieźli do Moskwy jako trofeum wojenne. W czasach Polski Ludowej pozostałe szlaki utrzymywano w dobrym stanie. W 90-latach, rozpoczęło się zawieszanie kursów na wielu szlakach kolejowych w Polsce. Zwłaszcza na liniach lokalnych. W ten sposób przerwano osobowe połączenia Wałcz - Krzyż (szlak Nr 341, a następnie Nr 362). Fragment Wałcz - Człopa został rozebrany w 2007 roku. Następnie zawieszono kursowanie pociągów na szlaku Wałcz Raduń - Wierzchowo Pomorskie (Nr 342, następnie Nr 363). Szlak był nieprzejezdny od 2000 roku, a rozebrany w 2016 roku.
Jeszcze w 1971 roku, przez Wałcz jeździł dalekobieżny pociąg relacji Warszawa - Szczecin, przez Toruń, Bydgoszcz, Piłę, Wałcz, Kalisz Pomorski. Pociąg był obsługiwany trakcją parową. Z uwagi na przechodzenie na trakcję elektryczną, pociąg został zlikwidowany i w 1972 roku, już w rozkładzie się nie pojawił.
W 2000 roku, w wyniku ogromnych cięć połączeń kolejowych Wałcz utracił wszystkie pociągi osobowe. W 2000 roku, zamknięta została linia kolejowa z Piły do Ulikowa na całej długości. Następnie w okresie 2001 – 2007, połączenia były wznawiane i zawieszane. Jednak tylko na odcinkach Wałcz – Piła oraz Ulikowo – Kalisz Pomorski.
Przez 5 lat do Wałcza nie przyjeżdżały żadne pociągi osobowe. W 2012 roku, województwo zachodniopomorskie i wielkopolskie porozumiały się i uruchomiono regionalne ważne połączenie kolejowe Piła (województwo wielkopolskie) - Wałcz (województwo zachodniopomorskie). Samorządy kupiły pociągi spalinowe typu SA103 oraz SA136. W kolejnych latach, samorząd województwa wielkopolskiego kupił nowe pociągi SA139 (Pesa Link), między innymi dla szlaku Piła - Wałcz. Podobnie uczynił samorząd województwa zachodniopomorskiego. Początkowo pociągi kursowały z częstą zmianą rozkładu jazdy. Próbowano ustalić popularność połączenia i potrzeby. Okazało się, że pasażerów systematycznie przybywało. Tym bardziej, że przejazd autobusem na podobnej trasie jest droższy od biletu kolejowego.
Na remont linii Piła Północna - Ulikowo (Nr 403) wydano 20 milionów złotych. Inwestycja została zrealizowana w okresie 2010-2012, w ramach RPO Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2007 - 2013. Pieniądze wydało PLK i województwo zachodniopomorskie. Wymieniono wiele kilometrów szyn, podkładów kolejowych i podtorza. Zmodernizowano przejazdy kolejowe. Wprowadzono zmodyfikowany system sterowania ruchem. Poprawiono niektóre perony i zaplecze techniczne dworców kolejowych. Szlak przystosowano do prędkości podróżnej 100 km/h. Dzięki temu Wałcz uzyskał ponownie połączenie ze Szczecinem.
Do Wałcza powróciły pociągi dalekobieżne. Pierwszym był pociąg TLK „Lubomirski” relacji Szczecin - Przemyśl. Pociąg ten uruchomiono w 2013 roku, jako połączenie wakacyjne. Była to wydłużona relacja pociągu Przemyśl - Bydgoszcz, który miał nazwę TLK Flisak. Na odcinku Piła - Szczecin Główny pociąg składał się z lokomotywy spalinowej SM42 i dwóch wagonów osobowych. Po paru latach pociąg ten został zlikwidowany, a nazwę przejął pociąg relacji Kraków - Gdynia TLK 35104 „Lubomirski”.
W 2016 roku, w Wałczu pojawił się nowy pociąg 28100 „Staszic” relacji Lublin - Szczecin. Na odcinku Lublin - Piła pociąg jest ciągnięty lokomotywą elektryczną EU160, a na odcinku Piła - Wałcz - Szczecin lokomotywą spalinową SU42-10xx. W 2021 roku, czasami skład pojawia się z czeską lokomotywą typu 754 „Nurek”. Z Wałcza do Szczecina bilet na ten pociąg kosztuje 40 złotych. Pociąg PolRegio na trasie Wałcz - Szczecin, oferuje bilety w cenie 31,30 złotych. Na trasie Wałcz - Warszawa, o długości 400 km, bilet na pociąg TLK Staszic kosztuje 66 złotych. Pociąg TLK Staszic to jest jedna z najdłuższych relacji w Polsce, 735 km, a bilet kosztuje 83 złotych.
Obecnie (2021 rok) przez Wałcz kursują pociągi relacji: Lublin Główny - Szczecin Główny, Piła Główna - Stargard, Ulikowo - Piła Główna, Piła Główna - Szczecin Główny.
Rozwój kolei w Wałczu przychodzi z trudem. Duży biznes, nowoczesne fabryki, czy szkolnictwo wyższe raczej omijają Wałcz. Miejmy jednak wiarę, że po latach likwidacji kolei, przeszłość rysuje się dobrze. Można zaobserwować stopniowy wzrost liczby pasażerów. Na pewno do szczęścia mieszkańcom Wałcza brakuje dobrego rozkładu jazdy.
I jeszcze jedno. Zamiana byłych torowisk w ścieżki rowerowe to nie jest dobre rozwiązanie. Na pewno jest tańsze niż utrzymanie szlaków kolejowych. Hasło, że na Pomorzu jest za gęsta sieć linii kolejowych w stosunku do potrzeb jest nieporozumieniem i patrzeniem krótkowzrocznym. W efekcie uniemożliwia powrót pociągów do niektórych miejscowości na Pomorzu.
Dworzec PKP Wałcz.
Pierwszy pociąg na stację w Wałczu wjechał w dniu 1 listopada 1881 roku. Dworzec w Wałczu został zbudowany w 1883 roku, w dwa lata po doprowadzeniu linii kolejowej z Piły. W budynku były kasy osobowe i bagażowe, poczekalnia, restauracja, pomieszczenia dla służb kolejowych, a poddasze zagospodarowano na mieszkania dla rodzi kolejarskich. Dla rodzin kolejarskich w pobliżu zbudowano także inny budynek mieszkalny. Budynek dworcowy na obu frontach wyposażono w duże zegary. Toalety umieszczono w osobnym budynku. Tak wówczas budowano. Z uwagi na pochylenie terenu przed dworcem zbudowano szerokie schody, a wypoziomowany plac wybrukowano.
Stacja Wałcz otrzymała trzy perony. 1 Peron jednokrawędziowy przy samym budynku dworca. 2 Peron wyspowy dwukrawędziowy zasadniczy, ma długość 215 m. 3 Peron wyspowy dwukrawędziowy, ma długość 100 m.
Na początku XX wieku, zbudowano lokomotywownię z obrotnicą oraz kolejową wieżę ciśnień. Do tej pory stacja korzystała z miejskiej wieży wodnej. Wieża wodna została zbudowana w południowej części stacji jako czworoboczny budynek przykryty czworobocznym dachem z czerwoną dachówką. Zbudowano kolejne budynki mieszkalne. Znacznie rozbudowano magazyny kolejowe, które wyposażono w rampy załadunkowe od strony torów i o strony ulicy.
W 1914 roku, równia stacyjna miała już wszystkie tory istniejące do chwili obecnej. Zbudowano nastawnię kolejową, w południowej głowicy stacji. Z uwagi na większą liczbę pasażerów rozbudowano restaurację i zbudowano kilka dodatkowych ulicznych bufetów.
Na dworcu przez pewien czas była kolejowa przychodnia zdrowia, poczta i posterunek milicji / żandarmerii. Ostatnia rozbudowa dworca była przeprowadzona w 30-latach. Główny budynek został wyłożony czerwoną cegłą, a krawędzie jasnym kamieniem i tynkarskie detale architektoniczne. Ogólnie budynek zyskał na urodzie, a po wielu latach został wpisany na listę zabytków.
Po 1945 roku, zmiany na stacji Wałcz polegały głównie na modernizacji systemów kierowania ruchem i systemy łączności telefonicznej - kolejowej. Utrzymywano torowiska w należytym stanie technicznym. Na szlakach wymieniono zużyte szyny i podkłady kolejowe. Często montowano podkłady betonowe.
Praktycznie od 2000 roku, budynek dworca jest opuszczony. Chwilowo działał w nim komis meblowy. W budynku nie było już mieszkańców. Od kilku lat PKP stara się pozbyć niechcianego majątku, czyli budynku dworca. Miasto prawdopodobnie przejmie budynek nieodpłatnie. Planuje się umieścić w nim Muzeum Ziemi Wałeckiej, bibliotekę i posterunek straży miejskiej. Sprawa jednak się przeciąga, co zwiększa koszty przyszłego remontu, bo wandale nie oszczędzają zabytku.
Z jednej i z drugiej strony równi stacyjnej są przejazdy kolejowe. Południowy w ciągu ulicy Południowej, a północy w ciagu ulicy Wojska Polskiego (droga krajowa Nr 22). Z uwagi na nieduży ruch kolejowy nie przewiduje się budowy wiaduktów lub tuneli. Na stacji Wałcz w dalszym ciągu są używane semafory kształtowe. Stacja ma dwie nastawnie kolejowe: południowa „Wa” i północna „Wa1”. Nastanie obsługują także przejazdy kolejowe.
Opracował Karol Placha Hetman