Jaworzno 2023-02-17
Stacja kolejowa Jaworzno Szczakowa.
Współrzędne geograficzne: 50.246N 19.295E.
Miasto Jaworzno.
Jaworzno to jest miasto w Polsce, leżące na południu kraju, w województwie górnośląskim. W okresie 1945 - 1975, Jaworzno należało do województwa krakowskiego. W okresie 1975–1998, Jaworzno było w granicach województwa katowickiego. Osada została założona przed 1229 rokiem. Prawa miejskie zostały nadane w 1901 roku. Obecnie powierzchnia miasta wynosi 151,6 km kwadratowych. Miasto ma pofałdowany teren, o wysokości od 230 m nad poziomem morza do 354 m nad poziomem morza. Populacja miasta wynosi 88 267 mieszkańców (2021 rok).
Miejscowość swoją nazwę wzięła od słowiańskiej nazwy drzewa jawor (Acer pseudoplatanus), które występuje na terenie miasta. Podanie historyczne głosi: W 1330 roku, przyszły król Kazimierz III Wielki wracał z Poznania do Krakowa na wezwanie swojego ojca Władysława Łokietka. W rejonie zwanym dziś Pańską Górą napotkał drwali ścinających drzewa jawor i zapytał ich, co robią. Wówczas jeden z nich odpowiedział: „My se jawor zno lo tyk, co śrybra sukajo” (co można tłumaczyć: My sobie jawor ścinamy, dla tych, co srebra szukają). Na podstawie tej opowieści powstał obecny herb miasta – rozłożysty jawor i ścinający go dwaj drwale. Nazwę miejscowości w polskiej formie Jaworzno wymienia w okresie (1470 - 1480) Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis. Jan Długosz wymienia również obecną dzielnicę miasta Szczakową w formie Sczakowa, jako osobną miejscowość, która została przyłączona do Jaworzna, po drugiej wojnie światowej.
Geograficznie Jaworzno leży na Wyżynie Krakowsko - Częstochowskiej. Pod względem kulturowym i historycznym Jaworzno należy do Ziemi Krakowskiej. Są to ziemie rdzennie Polskie. W okresie 1815 – 1846, Jaworzno (podobnie jak Krzeszowice i Trzebinia) było częścią Rzeczypospolitej Krakowskiej, mimo trwających zaborów Ziem Polskich przez prusaków, moskali i austriaków. Jednak w 1846 roku, ziemie te zostały zaanektowane przez Austrię w granice Galicji.
W pobliżu Jaworzna jest styk rzek: Przemsza i jej dopływ Biała Przemsza, W czasie zaborów Polski, rzeki tworzyły styk trzech cesarstw tak zwany Trójkąt (Kąt) Trzech Cesarzy.
Początkowo koło Jaworzna wydobywano srebro i ołów z galeny, następnie rudę cynku i żelaza. W 1767 roku, w Szczakowej powstała pierwsza polska kopalnia węgla kamiennego i od tego czasu do dzisiaj w okolicy wydobywa się „czarne złoto”.
Kąt Trzech Cesarzy.
Kąt Trzech Cesarzy, a właściwie trzech imperialnych krajów, o barbarzyńskich zapędach wobec innych narodów: Prus (Germańców), Austrii (później Austro-Węgier) i moskali (Rosji). Określenie to funkcjonowało w okresie 1846 – 1915, ale w Języku Polskim mówiono „Wychodek Cesarzy”.
Pierwsze ważne zmiany granic w tym obszarze pojawiły się w 1742 roku, gdy w wyniku wojny prusko-austriackiej spora część Śląska z rąk Austrii przeszła pod panowanie Prus. Wtedy to rzeka Czarna Przemsza stała się granicą oddzielającą Prusy od Księstwa Siewierskiego, które było lennem Polski. Od 1790 roku, po połączeniu Księstwa Siewierskiego z ziemiami polskimi, była to granica z Rzecząpospolitą Polską. Zmiana tego stanu rzeczy nastąpiła podczas III rozbioru Polski, gdzie cały ten teren znalazł się w obszarze Prus, a granice trzech imperialnych mocarstw w okresie 1795 – 1807, czyli od III rozbioru Polski do powstania Księstwa Warszawskiego, zbiegały się w rejonie miasta Niemirów, aby ukształtować się na Czarnej Przemszy w 1807 roku, w wyniku pokoju w Tylży. W okresie 1815 – 1831, po Kongresie Wiedeńskim (Kongres Tańczący), zbiegały się tam rubieże: Królestwa Kongresowego, Prus oraz Rzeczypospolitej Krakowskiej. W okresie 1831–1846, po włączeniu Królestwa Polskiego do państwa moskiewskiego, jako autonomicznej prowincji, był to styk granic państwa moskiewskiego (rosji), germańców (prus) i Rzeczypospolitej Krakowskiej. Następnie, po włączeniu tej ostatniej do Cesarstwa Austriackiego, w okresie 1846 – 1871 zbiegały się tam granice pomiędzy Królestwem Prus, Cesarstwem Austriackim (od 1867 roku, Austro-Węgrami) i Imperium moskiewskim.
Nazwa Trójkąt (Kąt) Trzech Cesarzy powstała po 1871 roku, gdy doszło do zjednoczenia germańców i miejsce to, pozostając nadal na granicy Królestwa Prus, stało się jednocześnie punktem granicznym Cesarstwa Niemiec. Linie graniczne biegły rzekami: Białą Przemszą, Czarną Przemszą oraz Przemszą.
Granica przestała istnieć w tym miejscu w 1915 roku, kiedy państwa imperialne wzięły się za głowy i doprowadziły do wybuchu wielkiej wojny światowej i „Wychodek Trzech Cesarzy” przestał istnieć. Cały ten teren wszedł ponownie w granice Rzeczypospolitej Polskiej.
Rozwój miasta Jaworzno.
W XIX wieku, rozwój przemysłowy przyczynił się do rozwój Jaworzna. Duży wpływ na rozwój gospodarczy było przeprowadzenie w 1847 roku, przez Szczakową linii kolejowej Towarzystwa Kolei Krakowsko-Górnośląskiej. Od dnia 30 kwietnia 1850 roku, szlak był pod zarządem „C.K. Uprzywilejowana Kolej Północna Cesarza Ferdynanda”.
W tym samym czasie (1848 rok) do stacji Granica, obecnie Sosnowiec Mączki, doprowadzono linie Kolejową Warszawsko - Wiedeńską z Warszawy. Stacje kolejowe: Szczakowa, Mysłowice oraz Granica stały się miejscami przeładunku towarów między trzema imperialistami.
W 1898 roku, powstała w Jaworznie pierwsza elektrownia zasilana węglem kamiennym. Wydobycie węgla kamiennego stanowiło 84% wydobycia w całej Galicji. W rejonie zbudowano kolejne fabryki: Fabryka Bieli Cynkowej, Fabryka Sody Amoniakalnej (przekształcona w Hutę Szkła Okiennego „Szczakowa”), garbarnia, tartak, cegielnia, Zakłady Azotowe „Azot” (1916 rok). W dniu 21 września 1901 roku, okupant cesarz Franciszek Józef I podpisał ustawę Sejmu Lwowskiego w sprawie nadania praw miejskich dla Jaworzna.
Germańcy swoje okrucieństwo wobec narodu Polskiego okazali w czasie drugiej wojny światowej, urządzając obozy pracy przymusowej i obozy koncentracyjne, a największym z nich był KL Auschwitz-Birkenau. Po drugiej wojnie światowej komuniści przejęli wzorce germańskie i sowieckie. W kwietniu 1945 roku, utworzono w Jaworznie tak zwany Centralny Obóz Pracy. Więziono tu między innymi żołnierzy AK, germańców, a także Ukraińców i Łemków podejrzanych, o współpracę lub sympatyzowanie z OUN i UPA. Obóz istniał do lutego 1949 roku, przekształcając się w tak zwane Progresywne Więzienie dla Młodocianych Przestępców, wzorowane na sowieckich łagrach. Ośrodek w Jaworznie zamknięto oficjalnie w 1956 roku, po buncie więźniów, który miał miejsce 15 maja 1955 roku. W 1990 roku, powstał Związek Młodocianych Więźniów Politycznych „Jaworzniacy”.
Po drugiej wojnie światowej, do Jaworzna i innych okolicznych miast przyjechało wielu Polaków, w poszukiwaniu pracy w przemyśle. Zakłady pracy, a zwłaszcza kopalnie budowały nowe osiedla mieszkaniowe dla swoich pracowników i ich rodzin. Zbudowano wielkie elektrownie, które otrzymały kolejno nazwy; Elektrownia Jaworzno I, Elektrownia Jaworzno II, Elektrownia Jaworzno III. Obecnie (2023 rok), biurokraci z Unii Europejskiej, dążą do likwidacji Polskiej Energetyki i Polskiego Górnictwa. Obecnie w mieście funkcjonuje jedna kopalnia ZG Sobieski, należąca do spółki Tauron Wydobycie. Dawniej istniała jeszcze Kopalnia Jan Kanty. W Rzeczypospolitej Polskiej mieliśmy 57 kopalń węgla kamiennego. Obecnie (2023 rok) mamy tylko 17 kopalń.
Komunikacja drogowa.
Jaworzno znajduje się na skrzyżowaniu szeregu drogowych szlaków komunikacyjnych. Przez miasto przebiegają: autostrada A4 (fragment trasy europejskiej E40) łącząca granice państwa (wschód – zachód) Jędrzychowice – Korczowa. Droga ekspresowa S1 (fragment trasy europejskiej E75) Gdańsk – Zwardoń. Droga krajowa Nr 79 Warszawa – Bytom. Droga wojewódzka Nr 903 Jaworzno 79 – Jaworzno A4.
Transport kolejowy.
Stacja kolejowa Jaworzno Szczakowa jest jednym z największych w Polsce węzłów kolejowych i ważnym punktem ruchu osobowego. Kolejowy transport towarowy to przede wszystkim przewóz węgla kamiennego, wyrobów stalowych, towarów w kontenerach. Stacja Jaworzno Szczakowa jest na styku z tak zwaną koleją piaskową, która jest niezależna od PKP. Ze względu na położenie miasta, dużą rolę odgrywają przewozy tranzytowe, także międzynarodowe. Stacja kolejowa Jaworzno Szczakowa pełni taką samą rolę jak stacja; Mysłowice, Trzebinia, Krzeszowice.
W mieście znajdują i znajdowały się następujące stacje i przystanki kolejowe; Jaworzno Szczakowa – najważniejsza stacja w mieście. Jaworzno Ciężkowice. Jaworzno Szczakowa Lokomotywownia. Jaworzno Niedzieliska – nie istnieje. Jaworzno – nie istnieje. Jaworzno Azot – nie istnieje. Jaworzno Szyb Sobieski – nie istnieje. Bory – nie istnieje. Jaworzno Byczyna – nie istnieje. Knieje – nie istnieje.
Stacja kolejowa Jaworzno Szczakowa znajduje się w północnej części miasta w dzielnicy Szczakowa. Na stacji znajdują się trzy perony. Peron 1 jest jednokrawędziowy i znajduje się przy dworcu. Peron został wyłączony z eksploatacji. Peron 2 jest dwukrawędziowy. Peron 3 jest także dwukrawędziowy. Ostatni remont stacji wykonano w okresie 2017 - 2021.
Stacja posiada dwutorową górkę rozrządową z około 30 torami kierunkowymi. Na terenie stacji jest czynna lokomotywownia w której funkcjonuje Zakład Eksploatacji PKP oraz PKP Energetyka SA Zakład Górnośląski. Ruch kolejowy jest sterowany z czterech nastawni: JSB, JSE, JSC, JSR. Na terenie stacji stoi nieczynna wieża wodna. Przy dworcu funkcjonuje urząd Poczta Polska, Posterunek Straży Ochrony Kolei, restauracja „Kultowa Stołówka”, hostel „Kolor kodu”, kilka sklepów spożywczych.
Z północnej strony stacji Jaworzno Szczakowa jest Kolej Piaskowa, która nie należy do PKP. Nieco dalej na północ jest EuroTerminal Sławków, gdzie rozpoczyna się linia szerokotorowa LHS (Linia Hutnicza Szerokotorowa, a poprzednio Linia Hutniczo Siarkowa).
Ruch osobowy.
W 2021 roku, stacja obsługiwała ponad 600 pasażerów na dobę. Obecnie (luty 2023 rok) ze stacji Jaworzno Szczakowa w ciągu doby odjechało 78 pociągów do: Bohumín - 3 pociągi TLK „Galicja”, „Roztocze”, InterCity „Chopin”. Dębica - 2 pociągi PolRegio. Gdynia Główna - 3 pociągi InterCity „Artus”, „Piast”, TLK „Rozewia”. Jelenia Góra - TLK „Sudety”. Katowice - 18 pociągów PolRegio i Kolei Śląskich. Kraków Główny - 30 pociągów PolRegio, Kolei Śląskich, InterCity, TLK. Lublin Główny - TLK Roztocze. Olkusz - 6 pociągów PolRegio. Poznań Główny - 3 pociągi TLK Pułaski, InterCity „Wybicki”, „Ślązak”. Przemyśl Główny - 5 pociągów InterCity. Szczecin - 2 pociągi InterCity. Świnoujście - 2 pociągi InterCity. Ustka - InterCity „Przemyślanin”. Warszawa - InterCity „Chopin”. Wrocław - InterCity „Grottger”.
Linie kolejowe:
Linia kolejowa Nr 126 Chrzanów – Płaza jest to linia kolejowa, o długości 6,537 km, o znaczeniu lokalnym - towarowym. Dawniej linia łączyła Jaworzno Szczakowa – Bolęcin. Linia nie jest zelektryfikowana. Linia została otwarta w 1900 roku. Linia została otwarta w 1900 roku. W 1981 roku, zawieszono kursowanie pociągów na odcinku Jaworzno Szczakowa – Bolęcin. Tory zostały rozebrane na odcinku Jaworzno – Chrzanów. W związku z powyższym wprowadzono nowy kilometraż linii, która obecnie zaczyna się na stacji Chrzanów, a kończy w okolicy ładowni na dawnej stacji Płaza. W 1991 roku, zelektryfikowano odcinek Chrzanów – Bolęcin, a w 1995 roku, zawieszono ruch pociągów z równoczesnym demontażem sieci trakcyjnej. Obecnie (2023 rok) wyremontowany i przejezdny jest odcinek Chrzanów - Płaza.
Linia kolejowa Nr 133 Dąbrowa Górnicza Ząbkowice – Kraków Główny. Linia jest dwutorowa, zelektryfikowana, o długości 70,779 km. Prędkość maksymalna wynosi 160 km/h. Linia przebiega przez województwo śląskie i małopolskie. Odcinek Jaworzno Szczakowa – Kraków Główny wchodzi w skład międzynarodowej linii kolejowej E 30. Remont szlaku planowano przeprowadzić w okresie 2010 - 2014. Z uwagi na znaczne poszerzenie zakresu remontu, podstawowe prace ukończono w 2020 roku.
Linia kolejowa Nr 134 Jaworzno Szczakowa – Mysłowice i dalej do Katowic, to jest linia dwutorowa, zelektryfikowana, o długości 11,991 km. Linie uruchomiono w 1847 roku. Elektryfikacja nastąpiła w 1959 roku. Linia wchodzi w skład międzynarodowej linii kolejowej E 30. Prędkość maksymalna wynosi 160 km/h.
Linia kolejowa Nr 156 Jaworzno Szczakowa – Bukowno i dalej do Olkusza, to jest linia dwutorowa, zelektryfikowana, o długości 11,737 km. Prędkość maksymalna wynosi 120 km/h. Linia była zbudowana w okresie 1935 - 1939 i została otwarta w 1939 roku, a elektryfikacja została wykonana w 1966 roku.
Linia kolejowa Nr 666 Sosnowiec Maczki – Jaworzno Szczakowa JSC to jest łącznica, która została zbudowana w 1942 roku. Długość łącznicy wynosi 1,950 m. W 1959 roku, łącznice zelektryfikowano.
Linia kolejowa Nr 668 Jaworzno Szczakowa JSB – Długoszyn to jest łącznica, która została zbudowana w 1942 roku. Długość łącznicy wynosi 1,880 m. W 1959 roku, łącznice zelektryfikowano.
Linia kolejowa Nr 669 Jaworzno Szczakowa – Pieczyska T4P to jest łącznica z części towarowej stacji (głowica wschodnia) w kierunku Krakowa.
Linii kolejowa Nr 670 Jaworzno Szczakowa T4B - Borowa Górka to jest łącznica w kierunku Olkusza.
Linii kolejowa Nr 715 Jaworzno Szczakowa R105 - Borowa Górka to jest łącznica w części towarowej stacji w kierunku Olkusza.
Opracował Karol Placha Hetman