Lublin 2022-09-09
Zakłady Mechaniczne E. Plage i T. Laśkiewicz w Lublinie.
Lublin R-XIII.
Samolot Lublin R-XIII to był wojskowy, dwumiejscowy, tak zwany towarzyszący samolot, przeznaczony do obserwacji, korygowania ognia artylerii, zadań łącznościowych, a nawet do szkolenia lotniczego. Zbudowany został w układzie klasycznym, jako górnopłat, napędzany jednym silnikiem.
Zakłady Mechaniczne Emil Plage i Teofil Laśkiewicz w Lublinie to bez wątpienia pierwsza Polska Wytwórnia Lotnicza. Produkowała samoloty od 1921 roku. Od 1928 roku, produkowała własne konstrukcje samolotów, a po upaństwowieniu budowała samoloty pod nazwą Lublin. W 1935 roku, fabryka została znacjonalizowana. W 1939 roku, po ataku niemców i sowietów na Rzeczypospolitą Polskę, fabryka została zlikwidowana. W halach i hangarach fabryki niemcy urządzili magazyny zrabowanego złota, srebra, biżuterii, pieniędzy, które następnie odsyłali na teren rzeszy niemieckiej.
Produkcja samolotów w Lublinie.
W 1918 roku, odrodzenie się Rzeczypospolitej Polski otwarło przed zakładem w Lublinie nowe możliwości. Teofil Laśkiewicz, za namową inż. Kazimierza Arciszewskiego, zwrócił się do inspektora wojsk lotniczych o zezwolenie na założenie działu lotniczego. Pozytywna odpowiedź nadeszła w dniu 14.02.1920 roku. W dniu 17.02.1920 roku, Zakład podpisał umowę z Lotnictwem Wojskowym na produkcję seryjną na podstawie licencji włoskich samolotów; myśliwski Ansaldo A-1 „Balila” (200 egzemplarzy) oraz rozpoznawczo-bombowy Ansaldo A-300 (100 egzemplarzy). Umowa opiewała na 300 samolotów.
Dla nowych hal produkcyjnych zakupiono kolejne tereny. Powierzchnia zakładu zwiększyła się od nieco ponad 1 ha do 13-14 ha. Pod zadaszeniem znalazło się 10 000 m2. W 1921 roku, fabryka zatrudniała około 500 osób. Adres; Lublin ul Fabryczna 26. Pierwszy samolot Ansaldo A-300 został oblatany w dniu 15.06.1921 roku. Według powszechnej opinii, rozpropagowanej w okresie Polski Ludowej, jakość wykonania samolotów była niska. Doszło do kilku katastrof. Spowodowało to zmniejszenie zamówienia. W poszczególnych latach zbudowano; 1921 roku - 14 maszyn, 1922 roku - 22 maszyny, 1923 roku - 60 maszyn, 1924 roku - do czasu wstrzymania produkcji, 36 maszyn.
Faktem jest; iż w 1921 roku, podczas wykonywania ewolucji zginął „As” światowego lotnictwa, pilot Adam Haber-Włyński, w 1922 roku, w wyniku oderwania skrzydeł śmierć ponieśli chorąży J. Ryba i sierżant W. Górski. W 1924 roku, przeprowadzono śledztwo i sporządzono raport, który stwierdził, że na 110 samolotów 18 uległo wypadkom, ale tylko jeden z winy zakładu. Zdecydowaną winą należy obarczyć kiepskie i wadliwe silniki włoskie. Same włoskie płatowce miały błędy konstrukcyjne. Były przystosowane do eksploatacji w klimacie suchym i nie miały żadnego zabezpieczenia przed wilgocią. Stosowane kleje nie były odporne na znaczną wilgoć i niskie temperatury, czego początkowo nie brano pod uwagę. W związku z tym lubelskie samoloty nie cieszyły się dobrą sławą.
Wspomniany raport przyczynił się do tego, że w 1924 roku, zakłady otrzymały zamówienie na licencyjną produkcję francuskich samolotów liniowych Potez XV, których wyprodukowano 100 egzemplarzy, w okresie 1925 - 1926 roku. Następnie zakładom zlecono licencyjną produkcję samolotów liniowych Potez XXV, których wyprodukowano 150 egzemplarzy, w okresie 1928 - 1931 roku. Oba typy samolotów były równolegle produkowane w Lublinie i Białej Podlaskiej w zakładach PWS – Podlaska Wytwórnia Samolotów. W okresie 1929 - 1930 roku, zakłady wyprodukowały na licencji Fokkera, 11 samolotów pasażerskich Fokker F-VIIB/3m oraz dalsze 20 w samodzielnie rozwiniętej wersji bombowej.
Własne konstrukcje zakładów w Lublinie.
W połowie 20-lat zmieniło się kierownictwo zakładu. Kierownikiem biura konstrukcyjnego w 1927 roku, został inż. Jerzy Rudlicki, absolwent wyższej szkoły lotniczej w Paryżu. Oprócz produkcji licencyjnej, wytwórnia wówczas zaczęła opracowywać własne konstrukcje pod kierunkiem inż. Jerzego Rudlickiego. W skład zespołu konstrukcyjnego wchodził także inż. Jerzy Dąbrowski. Samoloty konstrukcji zakładów Plage i Laśkiewicz otrzymywały nazwę Lublin i oznaczenie „R” z kolejnymi numerami rzymskimi. Pierwszą własną konstrukcją był jednosilnikowy dwupłatowy samolot liniowy Lublin R-VIII, oblatany w 1928 roku i wyprodukowany w liczbie 6 egzemplarzy, w okresie 1928 - 1930 roku, z których 3 egzemplarze były następnie przebudowane na wodnosamoloty i używane przez Polskie Lotnictwo Morskie.
W 1929 roku, został oblatany prototyp samolotu pasażerskiego R-IX (oparty na konstrukcji R-VIII), a w 1930 roku, rozwinięty do samolotu pasażerskiego R-XI. Konstrukcja nie została zamówiona przez linie lotnicze.
Kolejną konstrukcją był jednosilnikowy górnopłat Lublin R-X, oblatany w 1929 roku, który wygrał konkurs na samolot łącznikowy dla Lotnictwa Polskiego, pokonując samolot PZL Ł.2. Został zamówiony w liczbie jedynie 7 egzemplarzy. Na jego bazie inż. Jerzy Rudlicki zaprojektował samolot szkolny R-XIV, którego wersja Lublin R-XIII stała się podstawowym samolotem obserwacyjnym Lotnictwa Polskiego, w 1933 - 1939 roku. Lublin R-XIV zbudowany był w 1930 - 1931 roku, w liczbie 15 samolotów, a Lublin R-XIII w 1932 - 1935 roku, w liczbie 223 egzemplarzy. Dalsze 50 sztuk zbudowano już po upaństwowieniu zakładu. W 1930 roku, został oblatany samolot sportowy Lublin R-XII, jednakże nie był udany i nie wszedł do produkcji.
Kolejną konstrukcją samolotu pasażerskiego był Lublin R.XVI, z 1932 roku, również nie została zakupiona przez Polskie Linie Lotnicze LOT. Na jego podstawie, w okresie 1933 - 1935 roku, zbudowano 6 samolotów R-XVI-b w wersji sanitarnej. Ostatnią konstrukcją zakładów był dwusilnikowy ciężki wodnosamolot torpedowy Lublin R-XX, oblatany w 1935 roku, który też nie wszedł do produkcji. Poza zbudowanymi konstrukcjami, biuro zakładów opracowało też kilka innych projektów, które nie były realizowane.
Lublin R-XIII.
Lublin R-XIII/R-XIV - pierwszy lot samolot R-XIV wykonał w czerwcu 1930 roku. Samolot jest rozwinięciem samolotu R-X. Wojsko zamówiło 15 egzemplarzy. W lipcu 1931 roku, samolot przeszedł testy. Podczas jednego lotu nastąpiło ścięcie sworznia drążka sterowego. Pilot wyskoczył ze spadochronem, a samolot sam, poprawnie wylądował zatrzymując się w rowie. Konstruktor uznał jednak, że symbol R-XIV jest pechowy i zmienił oznaczenie na R-XIII, które początkowo ominięto.
Samolot R-XIII wszedł do produkcji seryjnej. Łącznie wyprodukowano 273 samoloty wszystkich wersji. Zbudowano następujące wersje: R-XIII A (30 egzemplarzy, 1931 rok), R-XIII B (20 egzemplarzy, 1932 rok), R-XIII C (48 egzemplarzy, 1933 rok), R-XIII D (95 egzemplarzy, 1933 rok), R-XIII E (prototyp z silnikiem 360 PS Gnôme-Rhône 7K Titan, 1934 rok), R-XIII F (58 egzemplarzy, 1934 rok), R-XIII bis / hydro (4 egzemplarzy, 1931 rok), R-XIII ter / hydro (10 egzemplarzy, 1934 rok), R-XIII G (6 egzemplarzy, 1934 rok), R-XIII Dr „Błękitny Ptak” samolot rajdowy (1 egzemplarz, 1933 rok), R-XIII t samolot dwuster powstały z przeróbek samolotów istniejących (8 egzemplarzy).
Dane T-T Lublin R-XIII:
Rozpiętość 13,25 m. Długość 8,20 m. Wysokość 2,76 m. Powierzchnia nośna 24,5 m2. Masa własna 800 kg. Masa całkowita 1 290 kg. Prędkość maksymalna 180 km/h. Pułap 4 100 m. Zasięg 600 km. Samolot był uzbrojony w jeden ruchomy karabin maszynowy obsługiwany przez obserwatora. Silnik gwiazdowy o mocy 220 KM (162 kW).
Opracował Karol Placha Hetman