11 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPL OK im. Ziemi Złotowskiej w Debrznie. 1950r.-1967r.

2009-06-26

Opracował Grzegorz Klimasiński

11 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPL OK. im Ziemi Złotowskiej.

01.12.1950r. – 30.09.1967r.

Jednostka Wojskowa 3779

Godło Jednostki. Zdjęcie Grzegorz Klimasiński
Godło Jednostki. Zdjęcie Grzegorz Klimasiński

Przejście lotnictwa Polskiego po zakończonej wojnie na organizację pokojową zakończyło się z końcem 1949 roku. Składało się zaledwie z trzech pułków myśliwskich, trzech szturmowych, jednego bombowego oraz jednego pułku transportowego. Były to siły niewspółmiernie małe w stosunku do obszaru kraju dlatego też, planiści ze Sztabu Generalnego WP przewidywali rozbudowę zarówno całych sił zbrojnych jak i samego lotnictwa do aktualnych potrzeb. Swoje zamierzenia po akceptacji ówczesnych władz włączono do pierwszego Planu Sześcioletniego na lata 1950 – 1955.

Od początku 1950 roku rozpoczęto realizację sześcioletniego planu rozbudowy lotnictwa wojskowego. W ramach tego planu 11 lipca 1950 roku Minister Obrony Narodowej wydał rozkaz organizacyjny numer 070 / org. na podstawie, którego sformowano 11 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju jako Jednostkę Wojskową nr 3779 z miejscem formowania na lotnisku Poznań Ławica o etacie 6/101 w, którym przewidywano 222 żołnierzy i 1 pracownika kontraktowego a wyposażenie stanowiły samoloty myśliwskie Jak 9. Bazę organizacyjną dla tworzenia nowej jednostki stanowił sztab 5 Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego OPL OK. w Warszawie i podległe jej jednostki 1, 2, 3, PLM – skąd uzupełniano personel latający, techniczny jak i sprzęt lotniczy. Bazą zaopatrzeniową stał się stacjonujący na lotnisku Poznań Ławica 21 Batalion Obsługi Lotnisk.

Na dowódcę pułku wyznaczono dotychczasowego zastępcę Komendanta OSL w Dęblinie ds. pilotażu podstawowego mjr pil. Zygmunta Ostrowskiego byłego oficera PSP na Zachodzie, pilota 318 Dywizjonu Myśliwskiego, który objął to stanowisko z dniem 14 października 1950 roku.

Zgodnie z rozkazem formowanie pułku miało odbywać się w okresie od 01 października do 01 grudnia 1950 r. Sam proces był przedsięwzięciem bardzo trudnym gdyż brakowało zarówno wyszkolonego personelu jak i sprzętu. Dodatkowo trudności te potęgował fakt iż równocześnie na tym samym lotnisku odbywało się formowanie kolejnej jednostki 21 Pułku Lotnictwa Zwiadu. Dlatego też po okresie wstępnego formowania struktur pułku personel jednostki przeniesiono na inne pod poznańskie lotnisko Krzesiny. Po przebazowaniu 7 PLB na lotnisko w Malborku skład 11 PLM powrócił na lotnisko w Ławicy i tu dokończył proces formowania osiągając stan dwóch eskadr bojowych wyposażonych w samoloty Jak 9 M. i Jak 9 P. W kwietniu 1951 roku pułk już na stałe przenosi się na lotnisko w Krzesinach. Oprócz samolotów bojowych pułk ma na swoim wyposażeniu samoloty szkolne Jak 9 W, Jak 11 oraz Po 2. Na lotnisku w Krzesinach jednostka była zaopatrywana przez 55 Batalion Obsługi Lotnisk.

W początkowym okresie istnienia pułk był jednostką samodzielną bezpośrednio podporządkowanym Dowództwu Lotnictwa. Mimo iż z założenia był pułkiem myśliwskim do jego zadań należało przeszkolenie absolwentów OSL na samoloty myśliwskie. O intensywności szkolenia świadczyć może nalot pułku w pierwszym roku istnienia to 8956 lotów w czasie 2666 godz. 16 min. Przy tak dużym nalocie zaistniały tylko dwie awarie, co świadczy o dobrym poziomie szkolenia.

Pod koniec tego roku nastąpiły też wielkie zmiany w lotnictwie Polskim podyktowane wzrostem napięcia politycznego pomiędzy dwoma super mocarstwami czego wynikiem był kryzys koreański. W grudniu tegoż roku ukazał się rozkaz MON nakazujący rozbudowę lotnictwa ( rozkaz 0096/org z 11 grudnia 1951 roku), w którym pułk włączono w skład nowo formowanej 11 Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego w Świdwinie. W skład tego związku taktycznego miały wchodzić :

JW. 3779 - 11 PLM na lotnisku Zegrze Pomorskie. JW. 4600 - 24 PLM na lotnisku Świdwin ( nowo formowany ). JW. 4519 - 27 PLM na lotnisku Świdwin ( nowo formowany ).

Włączenie to miało charakter jedynie planistyczny, gdyż wydarzenia roku następnego spowodowały, iż pułk nigdy nie wszedł w struktury tej dywizji.

Niestety początek roku 1952 przynosi pierwszą w historii jednostki katastrofę. W dniu 31 stycznia podczas lotów poligonowych na strzelanie do celów naziemnych na samolocie Jak 9 P pilotowanym przez chor. pil. Leonarda Styperka nastąpiła awaria silnika. Pilot wykonując awaryjne lądowanie na lotnisku Poznań Ławica rozbija maszynę ginąc w jej szczątkach. Pomimo tego tragicznego wypadku dalej trwa intensywne przeszkalanie młodych pilotów potrzebnych dla nowych jednostek. W dniu 18 czerwca 1952 roku następuje zmiana dowódcy pułku. Dotychczasowy dowódca odchodzi do PZL Mielec na stanowisko oblatywacza samolotów a obowiązki dowódcy przyjął mjr pil. Władysław Lewiński dotychczasowy dowódca 1 eskadry pułku.

We wrześniu 1952r. wytypowany personel odbywa przeszkolenie na samoloty odrzutowe. Mimo, iż krajowy przemysł lotniczy rozpoczął produkcję licencyjną samolotów LiM 1 pułk ma się przezbroić na samoloty Jak 23.

W listopadzie 1952r. ukazał się rozkaz wprowadzający kolejne zmiany w organizacji lotnictwa ( rozkaz MON nr 0078/org z 19.11.1952 r.). Spowodowane to było tym, iż rozkaz z grudnia 1951 roku zakładał zbyt szybką rozbudowę lotnictwa ponad możliwości ekonomiczne Państwa. Na podstawie tego rozkazu pułk z dniem 31.grudnia 1952 roku wchodzi w skład nowo sformowanej 6 Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego we Wrocławiu wraz z 3 PLM stacjonującym na wrocławskim lotnisku Strachowice.

W grudniu 1952r. następuje kolejna zmiana na stanowisku dowódcy pułku – 15 grudnia obowiązki obejmuje kpt. pil. Franciszek Kamiński późniejszy generał i Dowódca Wojsk Lotniczych. Także w tym miesiącu do jednostki trafiają pierwsze samoloty o napędzie odrzutowym szkolno-bojowe Jak 17 W.

Rok 1953 to kolejny rok intensywnych lotów szkoleniowych ale i też kolejnych zmian przede wszystkim sprzętowych.

W lutym 1953r. pułk przezbraja się na samoloty odrzutowe Jak 23. Eksploatowane dotychczas tłokowe samoloty Jak 9 P sukcesywnie przekazywane są do OSL-5 w Radomiu, 21 PLZ i do zakładów remontowych.

Pomimo zmiany sprzętu charakter wykonywanych zadań nie zmienia się – dalej przeszkalano młodych pilotów, którzy ukończyli OSL na samoloty myśliwskie tym razem już są to samoloty z napędem odrzutowym. W marcu samoloty Jak 11 zostają zastąpione samolotami Jak 18, które bardziej są pomocne w szkoleniu pilotów samolotów odrzutowych.

Szkolenie na nowym sprzęcie w znacznej mierze wyeksploatowanym pociąga za sobą szereg awarii, przymusowych lądowań a także kolejnych katastrof. Już 2 marca 1953r. podczas podchodzenia do lądowania na wskutek awarii systemu hydraulicznego nie wychodzi podwozie w samolocie pilotowanym przez por. pil. Jana Skibińskiego. W pięć dni później ( 7 marca 1953r. ) chor. pil. Józef Kobycz na wskutek utraty orientacji geograficznej po wyczerpaniu zapasu paliwa ląduje przymusowo koło Konina. Samolot po znacznych uszkodzeniach spisano ze stanu jednostki. Niestety w kolejnym miesiącu dochodzi do drugiej katastrofy lotniczej. W dniu 9 kwietnia 1953r. ginie na samolocie Jak 23 por. pil. Józef Chudzik w okolicach miasta Śrem.

Pomimo tych tragicznych zdarzeń trwa dalej intensywne szkolenie lotnicze. W pułku przeszkalanych jest 47 pilotów. We wrześniu 19053r. do jednostki trafiają pierwsze egzemplarze MiG 15 UTI co jest zwiastunem przezbrojenia całego pułku w samoloty MiG 15/ LiM 1.

23 października 1953r. następuje kolejna zmiana w dowodzeniu pułkiem – dotychczasowy dowódca mjr pil. Kamiński zostaje skierowany na studia w ZSRR, a obowiązki przyjmuje mjr pil. Tadeusz Abramczuk dotychczasowy zastępca ds. pilotażu.

Rok 1954 to rok dużych zmian organizacyjnych w lotnictwie Polskim, które też nie ominęły pułku.

Wraz z rozbudową lotnictwa nastąpił także rozwój szkolnictwa wojskowego kształcącego kadry lotnicze. Wystąpiła luka w systemie szkolnictwa wojskowego brakowało jednostki szkolno-bojowej, która doszkalałaby absolwentów OSL dla potrzeb lotnictwa myśliwskiego. Do tej pory zadania te realizował 11 PLM ale w związku z utworzeniem dwóch szkół lotniczych nie był w stanie ich zrealizować. Dlatego też zamierzano utworzyć nowy Pułk Szkolno-Treningowy Lotnictwa Myśliwskiego, natomiast sam 11 PLM przesunąć do zadań czysto myśliwskich.

Od początku 1954 roku z intensyfikowano szkolenie lotnicze kolejnej grupy pilotów. Niestety tok przeszkalania został zakłócony kolejną katastrofą, w której ginie w dniu 3 czerwca 1954r. pilot 1 Eskadry ppor. pil. Ryszard Pirek. Katastrofa była wynikiem utraty przytomności przez pilota podczas wykonywania figur wyższego pilotażu. Samolot Jak 23 wraz z pilotem spadł niedaleko miejscowości Wiry koło Poznania.

Pod koniec sierpnia do pułku zostają przyprowadzone z lotniska Bemowo przez pilotów 3 PLM samoloty MiG 15 ostatnie jakie posiadała na stanie warszawska 5 DLM.

We wrześniu 1954r. ukazało się zarządzenie MON na podstawie, którego na bazie drugiej eskadry pułku zostaje utworzony 62 Pułk Szkolno Treningowy Lotnictwa Myśliwskiego z miejscem bazowania na lotnisku Poznań Krzesiny i włączony w skład 6 DLM natomiast 11 PLM został tym samym zarządzeniem został podporządkowany 10 DLM w Słupsku z jednoczesnym prze dyslokowaniem na nowe lotnisko w Debrznie.

Wrzesień 1954r. to okres bardzo intensywnych prac związanych z przeformowaniem jednostki. Samoloty Jak 23 zdano do OSL 5 w Radomiu a samoloty MiG 15 pozostawiono dla nowej jednostki. Przebazowanie pułku na nowe lotnisko nastąpiło pod koniec września 1954r. bardzo skromnymi siłami. W Debrznie wylądowały dwa MiG 15 UTI , 3 Jak 9P oraz CSS 13. Przebazowano również 55 BOL. Na uzupełnienie stanu nie czekano długo bo już 10 października 1954r. wylądowały fabrycznie nowe samoloty LiM 1 w liczbie 10 sztuk. Również uzupełniano stan osobowy pułku absolwentami szkół oficerskich i szkół młodszych specjalistów, a po uzupełnieniu stanów etatowych pułk z dniem 01 maja 1955 r. wchodzi w skład 10 DLM.

Nowe lotnisko nie posiadało jeszcze wybudowanej infrastruktury dlatego też w początkowym okresie sztab pułku i koszary rozlokowano w samym mieście do chwili wybudowania budynków koszarowych. Nie było wybudowanych również żadnych hangarów, a prace przy sprzęcie lotniczym wykonywano pod gołym niebem.

Pomimo ciężkich warunków bytowych trwa szkolenie lotnicze. W dniu 18 czerwca 1955 r. podczas wykonywania treningowej walki powietrznej ginie w szczątkach samolotu LiM 1 w rejonie lotniska koło miejscowości Stare Gronowo ppor. pil. Tadeusz Sołtysiak.

W styczniu 1956 roku pułk otrzymuje pierwszą partię nowych samolotów LiM 2 a starsze LiM 1 stopniowo przekazuje do jednostek lotnictwa szturmowego. Proces ten trwa praktycznie przez cały rok.

23 listopada 1956r. obowiązki dowódcy pułku obejmuje mjr pil. Jerzy Bażanow.

Rok 1957 to kolejna reorganizacja lotnictwa. Utworzono w lipcu nowy rodzaj wojsk – Wojska Obrony Przeciwlotniczej , które składały się z trzech korpusów. Powstały one w wyniku przeformowania wyznaczonych dotychczasowych dywizji OPL.

16 sierpnia 1957r. podczas wykonywania przelotu na lotnisko w Mińsku Mazowieckim, na wskutek popełnionego błędu pilotażowego ginie na samolocie LiM 2 ppor.pil. Józef Grób.

1 grudnia 1957r. na podstawie rozkazu organizacyjnego Dowódcy Wojsk Lotniczych i OPL OK nr 033/Org. z dnia 24 lipca 1957 r. na bazie 10 DLM OPL utworzono 2 Korpus Obrony Przeciwlotniczej w Bydgoszczy i włączono w jego skład pułki lotnicze : 11 PLM z Debrzna. 25 PLM z Pruszcza Gdańskiego. 26 PLM z Zegrza Pomorskiego. 28 PLM ze Słupska.

4 grudnia Dowódca Wojsk Lotniczych rozkazem nr 0295/Oper. z dnia 4 grudnia 1957r. w celu zapewnienia manewru lotniskowego oraz wyprowadzenia spod uderzenia jednostek Wojsk Lotniczych wyznaczył dla 11 PLM :- Okonek ( Wilcze Laski ).

27 czerwca 1958 r. w rejonie lotniska giną w szczątkach samolotu Jak 11 ppor. pil. Stefan Wielgus i kpt. tech. Bogdan Kowalski.

24 lipca 1958r. pułk otrzymuje 12 nowych samolotów LiM 5, co pozwala na stworzenie kolejnej eskadry. Od tego momentu pułk istnieje w strukturze trzyeskadrowej.

Bardzo ważnym w dziejach pułku staje się dzień 8 października 1958r. kiedy to Uchwałą Rady Państwa jednostka otrzymuje sztandar ufundowany przez społeczeństwo Powiatu Złotowskiego. Aktu wręczenia sztandaru dokonał dowódca 2 Korpusu gen. bryg. pil. Michał Jakubik. Od tej chwili na sztandarze widnieje wyhaftowany napis : „11 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego im Ziemi Złotowskiej”.

W 1959 roku dwukrotnie zmieniają się dowódcy pułku : 10 stycznia 1959r. obowiązki przyjmuje kpt. pil. Zenon Zieleziński, aby w dniu 20 kwietnia 1959r. przekazać dowodzenie kpt. pil. Zdzisławowi Kozikowi.

24 kwietnia 1959r. w okolicach miejscowości Ogorzeliny ginie na samolocie LiM 2 kolejny pilot pułku ppor. pil. Zygmunt Portko.

19 lipca 1959r. miała miejsce próba uprowadzenia samolotu PO 2 ze składu 8 Dywizji Lotnictwa Szturmowego w Bydgoszczy przez żołnierzy służby zasadniczej. Mimo pełnego zachmurzenia, burzy, deszczu i zamglenia o godz. 23.13 z lotniska Debrzno wystartował dyżurny samolot Lim - 2 pilotowany przez por. pil. Jana Szczepańskiego, którego naprowadzał na cel PPN 11 PLM OPL. Samolot myśliwski kilkakrotnie przelatywał w rejonie celu. O godzinie 00.06 z lotniska Debrzno wystartował por. pil. Eugeniusz Maćkowski. Jakkolwiek pilot nie mógł dostrzec samolotu dezertera - jego manewry powietrzne bezpośrednio położyły kres dalszej ucieczce, ponieważ samolot PO 2 wpadł w strugi odrzutowca i stracił sterowność. W rezultacie tego samolot PO 2 spadł w lesie w okolicy miejscowości Łobez ulegając zniszczeniu. W dniu następnym dezerterów ujął patrol milicji obywatelskiej.

W dniu 11 października 1959r. eskadra samolotów LiM 5 bierze udział w defiladzie lotniczej nad Bydgoszczą z okazji Dnia Wojska Polskiego.

W roku 1960 pułk również bierze udział w defiladach lotniczych, które przeszły do historii Polskiego Lotnictwa.

W maju 1960r. pułk otrzymuje pierwsze samoloty LiM 5 P wyposażone w stacje radiolokacyjne.

17 lipca 1960r. w defiladzie zorganizowanej dla upamiętnienia 550 rocznicy historycznego zwycięstwa nad Krzyżakami nad polami Grunwaldu pułk w składzie 16 załóg ( LiM 5 i LiM 2) tworzył lewy romb w ugrupowaniu TAFLA . Za udział w tej defiladzie pułk został wyróżniony Medalem Grunwaldzkim. W dniu 11 września 1960r. z okazji Dnia Lotnictwa nad Łodzią TAFLA została powtórzona w takim samym składzie.

W tym roku pułk pożegnał się z samolotami Jak 11, a w ich miejsce otrzymał samoloty Polskiej konstrukcji TS 8 „Bies”.

Na okres 15 lipca – 30 września 1962 roku pułk zostaje przebazowany na lotnisko zapasowe Wdzydze. Podyktowane to było pracami remontowymi lotniska w związku z przezbrojeniem na nowy sprzęt.

16 września 1963 roku na lotnisku w Debrznie wylądowały pierwsze samoloty MiG 21 F13. Samoloty te w różnych wersjach stanowić będą wyposażenie pułku do chwili jego rozformowania, czyli przez kolejnych 25 lat.

Równocześnie zorganizowano przeszkolenie na ten typ samolotu pod kierownictwem płk pil. Władysława Hermaszewskiego. Pierwsze samodzielne loty wykonali 17 października 1963r. piloci : ppłk pil. E.Zamorski, kpt. pil. F. Skowroński, kpt. pil. W. Rozmianiec, kpt. pil. J. Gołębiowski, kpt. pil. A. Mężyk, kpt. pil. W. Świtoniak, kpt. pil. A. Jekateryńczuk, por. pil. R. Grabarski.

20 listopada 1963r. w kolejnej katastrofie ginie por. pil. Tadeusz Gawrysiak podczas podchodzenia do lądowania w trudnych warunkach atmosferycznych na samolocie LiM 2.

W maju 1964 roku na wyposażenie pułku wchodzi kolejna wersja MiG 21 w wersji PF. Pozwoliło to na przekazanie do innych jednostek starszej wersji F13, które przekazano w sierpniu.

Kolejne dostawy MiG 21 PF miały miejsce w styczniu 1965 r. Pozwoliło to na uzupełnienie eskadry do pełnego stanu 12 samolotów. Od lipca 1965 roku 1 Eskadra jest wyposażona w samoloty MiG 21, 2 Eskadra w samoloty LiM 5 P a 3 Eskadra w samoloty LiM 5.

26 stycznia 1966 roku w katastrofie samolotu LiM 5 P ginie w rejonie miejscowości Krępsk koło Człuchowa por. pil. Jan Siemieński.

Pomimo tej katastrofy działalność pułku została wysoko oceniona przez przełożonych. Dowództwo Wojsk OPK podsumowało współzawodnictwo w szkoleniu. Wśród plm OPK III miejsce zajął 11 plm OPK w DEBRZNIE.

Na mocy rozkazu MON nr 07 z dnia 04 maja 1967 roku wiele jednostek lotniczych zmieniło swoje nazwy i numery powracając do tradycji pułków z bojowym rodowodem. Pułk został zobowiązany do dziedziczenia wojennych tradycji 9 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego istniejącego w latach 1944-1946.

Rozkaz wykonawczy w tej sprawie ukazał się 30 września 1967 roku ( MON nr 026 ).

Dowódcy 11 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego 1950r.-1967r.:

mjr pil. Zygmunt Ostrowski (17.10.1950 - 18.06.1952), mjr pil. Władysław Lewiński (18.06.1953 - 15.12.1952), mjr pil. Franciszek Kamiński (15.12.1952 - 23.10.1953), mjr pil. Tadeusz Abramczuk (23.10.1953 - 23.11.1956), mjr pil. Jerzy Bażanow (23.11.1956 - 10.01.1959), kpt. pil. Zenon Zieleziński (10.01.1959 - 20.04.1959), mjr pil. Zdzisław Kozik (20.04.1959 - 05.07.1961), mjr pil. Edward Zamorski (05.07.1961 - 20.12.1965), mjr pil. Zygmunt Wojciechowski (20.12.1965 - 30.09.1967).

Piloci polegli śmiercią lotnika w 11 PLM:

chor. pil. Leonard Styperek, 31 01.1952, Jak 9 P.

por. pil. Józef Chudzik, 09.04.1953, Jak 23.

ppor. pil. Ryszard Pirek, 03.06.1954, Jak 23.

ppor. pil. Tadeusz Sołtysiak, 18.06.1955, LiM 1.

ppor. pil. Józef Grób, 16.08.1956, LiM 2.

ppor. pil. Stefan Wielgus, 27.06.1958, Jak 11.

kpt. tech. Bogdan Kowalski, 27.06.1958, Jak 11.

ppor. pil. Zygmunt Portko, 24.04.1959, LiM 2.

por. pil. Tadeusz Gawrysiak, 20.11.1963, LiM 2.

por. pil. Jan Siemieński, 26.01.1966, LiM 5 P.

Opracował : Grzegorz Klimasiński 29.06.2009r.

Wszelkie prawa w tym prawa autora zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części bez zgody autora zabronione.