Kraków 2018-01-03
130a Rozdział 23.03.1956r.
PZL WSK Świdnik SM-1.
Śmigłowiec SM-1 to jest licencyjny śmigłowiec Mil Mi-1, który był produkowany w WSK PZL Świdnik.
Pierwsze użytkowe śmigłowce na świecie pojawiły się w 1942 roku. Ten fakt spowodował, że w CCCP w 1947 roku, powołano do istnienia placówkę projektową pod kierunkiem Michaiła Leontjewicza Mila, który piastował stanowisko dyrektora tej placówki. Placówka była zaledwie biurem projektowym przy Fabryce nr 329 w Moskwie. Innymi słowy nie miała takich uprawnień jak OKB Tupolewa czy OKB Mikojana i Guriewicza. W dodatku ingerencja dyrektora fabryki w pracę biura była duża.
Michaił Leontjewicz Mil był bardzo słabym inżynierem. Nie potrafił nawet posługiwać się suwakiem logarytmicznym, który w 50-latach XX wieku był podstawowym narzędziem pracy inżyniera. Michaił Mil obliczenia robił w wielkim przybliżeniu. Kiedy otrzymał, jako prezent suwak logarytmiczny położył go na honorowym miejscu, wśród swoich trofeów. W zespole Michaiła Mila obliczeniami zajmował się Brawerman.
Niemniej jednak Michaił Mil miał talent konstruktorski. Z zadziwiającą łatwością potrafił rozwiązywać pojawiające się problemy. Dużą pomocą w tym było jego nieszablonowe podejście do problemu. Jego wizja konstruktorska nie była obciążona utartymi wzorami postępowania. Co istotne, był on skuteczny. Kiedy był nieobecny w pracy, z powodu choroby, praca się zatrzymywała.
Wkrótce rozpoczęto pracę nad pierwszą konstrukcją śmigłowca oznaczonego, jako GM-1 (ГМ-1, Геликоптер Миля-1, Gielikoptier Mila). Śmigłowiec miał być maszyną wielozadaniową, bo wówczas jeszcze nie było do wiadomo, jak wykorzystać specyficzne cechy śmigłowca. Ogólną koncepcję przyjęto ze śmigłowców Igora Sikorskyego. Czyli układ jednowirnikowy, ze śmigłem ogonowym. Śmigło ogonowe rozwiązywało problem momentu reakcyjnego, zwanego też momentem oporowym, jaki oddziałuje na kadłub śmigłowca, a pochodzi z napędu wirnika nośnego. Łopaty wirnika nośnego i śmigła ogonowego wykonano ze stali i drewna sosnowego.
Śmigłowiec był bardziej konstrukcją eksperymentalną, niż użytkową. Dlatego prace nad nim postępowały szybko. Skupiono się głównie na układzie sterowania, niemal całkowicie pomijając przyrządy pilotażowe. Wszak loty miały być wykonywane wyłącznie w dobrych warunkach atmosferycznych.
Pierwszy prototyp zbudowano we wrześniu 1948 roku. Oblot maszyny nastąpił 30 września 1948 roku, na Lotnisku Tuszyno (Zacharkowo), a za sterami zasiadł pilot M. K. Bajkałow. Następnie rozpoczęto próby fabryczne, podczas których utracono dwa prototypy. Jeden stracono 24 listopada 1948 roku, podczas lotu na pułap dynamiczny na wysokości 5 200 m. Przyczyną tego było zamarznięcie smaru w mechanizmach układu sterowania, pilot Bajkałow uratował się skacząc ze spadochronem. Drugi prototyp został rozbity podczas lotu nad lotniskiem 7 marca 1949 roku. W pewnym momencie śmigłowiec niespodziewanie przeszedł w gwałtowny obrót i spadł na ziemię. Pilot Bajkałow zginął na miejscu. Przyczyną katastrofy było nieprawidłowe wykonanie wału śmigła ogonowego.
Próby zakładowe zakończono w 1949 roku, po czym śmigłowiec skierowano do testów państwowych. Próby wypadły pomyślnie, wobec czego w 15 lutego 1950 roku, Rada Ministrów CCCP zatwierdziła śmigłowiec do produkcji seryjnej, jednocześnie nadając mu oznaczenie Mil Mi-1.
W tym samym czasie, w biurze konstrukcyjnym OKB Jakowlewa prowadzono prace nad konkurencyjnym śmigłowcem oznaczonym Jak-100. Maszyna była bardzo podobna do Mil Mi-1 i była napędzana identycznym silnikiem. Miała tylko nieznacznie większą kabinę, podobną do późniejszego śmigłowca SM-2. Z powodu problemów technicznych prace nad Jak-100 przeciągały się. Dopiero w połowie 1950 roku, Jak-100 trafił do prób państwowych. Wypadły one pozytywnie i śmigłowiec rekomendowano do produkcji seryjnej. Produkcji seryjnej Jak-100 jednak nie podjęto, bo w tym czasie był już w produkcji seryjnej Mil Mi-1. Oznaczenie NATO Hare, czyli zając.
Do produkcji seryjnej wytypowano zakład Nr 329 w Moskwie, przy którym mieściła się placówka badawcza Michaiła Mila. Już w trakcie produkcji pierwszej partii 15 egzemplarzy śmigłowców Mil Mi-1 dokonano w nich modyfikacji wirnika nośnego i układu sterowania. W układzie sterowania zastosowano nowe przełożenia zmniejszające siły na drążkach sterowych i zmniejszające ryzyko awarii.
Jeszcze w 1950 roku, opracowano wersję śmigłowca szkolnego, który oznaczono Mi-1 U. Wyposażono go w zdwojone sterownice. Instruktor siedział za uczniem lekko po lewej stronie.
Śmigłowce Mil Mi-1 z pierwszej serii zaprezentowano w 1951 roku, na pokazie lotniczym w Tuszynie (Zacharkowie). Śmigłowiec nie cieszył się dużym zainteresowaniem wojskowych. Nie widzieli po prostu zastosowania dla tego typu maszyn w działaniach wojskowych. Jednak użycie śmigłowców w wojnie w Korei przez USAF w akacjach ewakuacyjnych oraz osobiste zainteresowanie dyktatora Stalina zmusiło generałów do złożenia zamówień na śmigłowce Mil Mi-1.
W 1953 roku, Michał Mil miał już dużo informacji na temat walorów i niedostatków śmigłowca Mil Mi-1. Koniecznym stało się opracowanie instalacji przeciw-oblodzeniowej, aby śmigłowiec był mniej wrażliwy na zmienne warunki atmosferyczne. Powiększono także drzwi wejściowe do kabiny, aby uzbrojony żołnierz mógł bez problemu do niego wsiąść.
Przy okazji w śmigłowcu zamontowano zmodyfikowany silnik. Śmigłowiec ten, jako Mi-1 T był produkowany w okresie 1954-1958. Ogółem zbudowano blisko 600 egzemplarzy śmigłowców w tej wersji. Śmigłowiec Mi-1 T ma łopaty opracowane w 1953 roku, o resursie wynoszącym 300 godzin, a także silnik AI-26 W, o mocy 575 KM.
Kolejne wersje otrzymały możliwość montażu dodatkowych zbiorników paliwa oraz wydłużono resursy niektórych podzespołów śmigłowca. W 1957 roku, opracowano nowe laminowane łopaty wirnika nośnego. Po raz kolejny zmodyfikowano zespół napędowy poprzez zamontowanie mniej awaryjnego silnika AI-26 GRF, o mocy 575 KM. Ta zmiana wymusiła modernizację kadłuba śmigłowca. Nieznacznie poszerzono kadłub. Dzięki temu na tylnej kanapie zamiast dwóch osób pomieściły się trzy osoby. Zbudowano około 370 sztuk śmigłowców Mi-1 A i Mi-1 M, z tym, że niektóre śmigłowe powstały poprzez przebudowę wcześniejszych wersji.
W CCCP ogółem zbudowano ponad 1 000 śmigłowców Mil Mi-1. Produkowano je w Moskwie w Zakładzie Nr 329, w Kazaniu Zakład Nr 387, w Orenburgu Zakład Nr 47, w Rostowie Zakład Nr 168. W Polsce w WSK PZL Świdnik zbudowano 1 594 egzemplarzy śmigłowców SM-1.
W CCCP śmigłowce Mil Mi-1 wykorzystywano do celów: łącznikowych, korygowania ognia artylerii, ewakuacji rannych (w tym wersja typowo sanitarna Mi-1 z gondolą dla chorego na noszach), rolniczych, lądowania na akwenach wodnych z pływakami i do przewozu pasażerów nazwana Mi-1 Moskwicz.
Użytkownicy: Polska, Czechosłowacja, Kuba, Albania, Węgry, NRD, Bułgarii. Irak, Syria, Jemen, Finlandia, Indonezja, Afganistan, Chiny. Na całym świecie było eksploatowanych około 2 500 śmigłowców Mil Mi-1.
Mi-1 (SM-1) w Polsce.
Po zmianie sytuacji międzynarodowej w końcu 40-lat, władze PRL (Polska Rzeczypospolita Ludowa) zdecydowały o budowie nowego zakładu zbrojeniowego, który miał produkować samoloty bojowe. Opierając się na lotniczej tradycji Lublina (Zakłady Mechaniczne Emil Plage i Teofil Laśkiewicz w Lublinie, później Lubelska Wytwórnia Samolotów) zdecydowano o ulokowaniu nowej fabryki koło Lublina w Świdniku.
W dniu 1 stycznia 1951 roku, Centralny Zarząd Przemysłu Sprzętu Komunikacyjnego w Warszawie, w oparciu o Uchwałę Rady Ministrów, Zarządzenie Ministra Przemysłu Ciężkiego z dnia 14 grudnia 1950 roku, powołał Zakład WSK Nr 5 w Świdniku. Prace budowlane rozpoczęto w 1950 roku, a główne obiekty oddano do użytku w 1953 roku. Kilka obiektów powstało z konstrukcji hangarów zdemontowanych na Lotnisku Krzesiny koło Poznania.
Zakład miał być finalnym producentem myśliwców Lim-1 (licencyjnych MiG-15). W tym kierunku poczyniono zakup stosownych maszyn i urządzeń. Produkcję uruchomiono, po czym niebawem zdecydowano, że finalny montaż samolotów Lim-1 będzie odbywał się w WSK PZL Mielec, który miał być początkowo tylko podwykonawcą. Istniały także plany, że obie fabryki mogą być finalnym producentem, gdyby zaistniała taka konieczność. Ostateczne decyzje zapadły pod koniec 1952 roku, w Centralnym Zarządzie Przemysłu Sprzętu Komunikacyjnego w Warszawie. W WSK Świdnik pozostawiono produkcję niektórych elementów płatowca. W Świdniku produkowano skrzydła, stateczniki, łoża silników, lawetę działka i fotel pilota. W 1952 roku, wyprodukowano pierwsze skrzydła i usterzenie, a w 1953 roku, tylną część kadłuba.
Jeszcze w 1953 roku, w Warszawie toczono dyskusje, co do profilu produkcji fabryki w Świdniku. Rozważano uruchomienie produkcji sprężarek chłodniczych i produkcji seryjnej samolotu TS-8 Bies. W 1954 roku, władze PRL zdecydowały, że zakład stanie się główną wytwórnią śmigłowców, gdyż podjęto już decyzję o produkcji śmigłowców Mil Mi-1.
Śmigłowce były wówczas nowością techniczną, choć od podjęcia produkcji seryjnej śmigłowców w USA minęło już 10 lat. Śmigłowce stały się symbolem Świdnika. Podobnie jak w przypadku uruchomienia produkcji Lim-1, rozpoczęto tłumaczenie dokumentacji rosyjskiej Mi-1 na Język Polski. Dostosowywano dokumentację do Polskich norm i warunków produkcji.
W 1955 roku, dostarczono dokumentację techniczną śmigłowca i rozpoczęto szkolenie pracowników. Jednocześnie z CCCP koleją dostarczono części śmigłowców. Pierwsze cztery śmigłowce Mi-1 zostały zmontowane w 1956 roku, z części dostarczonych przez licencjodawcę. Pierwszy śmigłowiec oblatano w dniu 23 marca 1956 roku, a pilotem oblatywaczem był Wsiewołod Winnicki.
Pierwsze seryjne śmigłowce produkowane w całości w Świdniku zaczęły opuszczać zakład w 1957 roku. Oblot pierwszego śmigłowca wyprodukowanego całkowicie w Świdniku nastąpił 22 marca 1957 roku, za sterami maszyny zasiadł kpt. Janusz Ochalik. W tym momencie PZL WSK Świdnik stał się szóstym na świecie producentem śmigłowców, szybko wchodząc do pierwszej trójki pod względem wielkości produkcji.
Początkowo silniki AI-26W dostarczane były z CCCP, ale pod koniec 1957 roku, ich licencyjną produkcję rozpoczęto w WSK Rzeszów. Nadano im Polskie oznaczenie Lit-3.
Seryjne śmigłowce SM-1 po raz pierwszy zaprezentowano publicznie 8 września 1957 roku, na Lotnisku Babice/Bemowo, przy okazji centralnych obchodów Święta Lotnictwa.
Produkcja śmigłowców SM-1 w Świdniku trwała od 1956 roku do 1965 roku. Około 90 % produkcji trafiało do CCCP. Poza tym śmigłowce eksportowano do Czechosłowacji, NRD, Węgier, Indonezji, Finlandii i Bułgarii.
Pierwsza wersja SM-1 była licencją śmigłowca Mi-1 T. Miała łopaty wirnika nośnego o żywotności 150 godzin. Od 1957 roku, produkowano śmigłowce SM-1/300, czyli z łopatami o resursie 300 godzin. Już w 1958 roku, budowano śmigłowce SM-1/600, czyli z łopatami o resursie 600 godzin. W 1963 roku, zaczęto produkować śmigłowiec SM-1 Wb, który miał łopaty wirnika nośnego, o resursie 800 godzin. Dodatkowo pojawiła się instalacja hydrauliczna w układzie wspomagającym sterowanie.
W Świdniku budowano wersje specjalistyczne śmigłowca SM-1. Była wersja do przewozu chorych osób na noszach w dodatkowej bocznej gondoli. Kontakt z chorym był poprzez mało praktyczny rękaw. Ten sposób transportu był mało komfortowy dla chorego i dla personelu medycznego. Co ciekawe, boczne gondole były doskonałymi zewnętrznymi bagażnikami do przewozu niewielkich towarów. W ten sposób można było wykorzystać maksymalny udźwig śmigłowca.
Produkowano także wariant dźwigowy, o udźwigu 120 kg. Wariant ten pozwalał na podjęcie człowieka z ziemi lub wody i przyjęcie go na pokład śmigłowca. Wariant szkolny z podwójnymi sterownicami. Wariant rolniczy dla oprysku lub opylania pól uprawnych.
Prowadzono także prace na wersją SM-1 ze skrzydłami. Zadanie to zostało zlecone przez Instytut Lotnictwa w 1971 roku. Celem było wykazanie korzyści i wad takiego układu. W przyszłości planowano wykorzystać te skrzydła, jako miejsca dla węzłów na uzbrojenie lub dodatkowe zbiorniki paliwa.
SM-1 jako symbol Świdnika.
W 1979 roku, z okazji 25-lecia nadania Miastu Świdnik praw miejskich przy ulicy Przodowników Pracy (obecna ul. Lotników Polskich, przy rondzie im. Świdnickiego Lipca) na metalowym postumencie ustawiono SM-1. Pomnik w postaci pierwszego śmigłowca produkowanego w zakładach lotniczych w Świdniku z biegiem lat stał się wizytówką i punktem charakterystycznym miasta.
Śmigłowiec SM-2.
Na bazie śmigłowca Mi-1 opracowano śmigłowiec SM-2, który miał znacznie większe możliwości transportowe. Śmigłowiec SM-2 opracowano w 1959 roku, a główna modyfikacja polegała na przekonstruowaniu kabiny, która znacznie urosła.
Patrz osobny rozdział.
Konstrukcja Mil Mi-1 / PZL SM-1.
Śmigłowiec Mi-1/SM-1 jest lekkim, jedno-silnikowym statkiem powietrznym zbudowanym w układzie klasycznym, z głównym wirnikiem nośnym i śmigłem ogonowym. Zabiera na pokład pilota i dwóch pasażerów. Konstrukcja całkowicie metalowa.
Kadłub składa się z kabiny, przedziału silnikowego i belki ogonowej. Kadłub zbudowany jest z przestrzennej kratownicy wykonanej z rurek ze stali chromowo-niklowo-molibdenowej (1.4401). Pokrycie wykonano z blachy duraluminiowej. Kabina otrzymała bogate oszklenie z szybami ze szkła organicznego (szkła akrylowego, pleksiglasu) o wypukłym kształcie, dla poprawy widoczności. Przednia szyba kabiny wykonana ze szkła kwarcowego, jest płaska i otrzymała wycieraczkę. W tylnej części kadłuba umieszczono silnik, przekładnię główną, zbiornik paliwa o pojemności 240 litrów, zbiornik oleju o pojemności 32 litrów i inny osprzęt, w tym radiowysokościomierz. Belka ogonowa ma konstrukcję półskorupową. Kabinę od przedziału silnikowego oddziela przegroda wykonana z blachy duraluminiowej, o grubości 0,6 mm. Została ona pokryta materiałami izolacyjnym dźwiękochłonnym i tkaniną ognioodporną, do izolacji dźwiękowej i ogniowej.
Wirnik nośny.
Wirnik nośny trój-łopatowy. Początkowo łopaty wirnika nośnego były wykonane z metalu i drewna z metalowa nakładką na krawędzi natarcia. Średnica wirniki 14,35 m (47 ft 1 in). Powierzchnia koła pędnego 161,70 m² (1,740 ft²). Z końcem 50-lat zaczęto testować łopaty metalowe. Resurs pierwszych łopat wynosił 150 godzin pracy. Następnie został zwiększony do 300 godzin, a ostatecznie do 600 godzin.
Śmigło ogonowe trój-łopatowe. Głowica wykonana z metalu. Łopaty wykonano z drewna.
Podwozie trójpodoporowe z kołem przednim. W konstrukcji zastosowano amortyzatory olejowo-powietrzne. Podwozie przednie jest jednogoleniowe, samonastawne. Do belki ogonowej zamocowano płozę, która działa, jako zderzak, chroniąc śmigło ogonowe przed uderzeniem w ziemię.
Instalacja przeciw-oblodzeniowa została zastosowano dopiero od wersji śmigłowca Mi-1 T. Jest ona typu cieczowego. Składa się ze zbiornika spirytusu o pojemności 28 litrów. Instalacja chroni wirnik główny, śmigło ogonowe i przednią szybę kabiny. Odladzanie łopat wirnika nośnego polega na wprowadzeniu spirytusu w kanał w metalowej nakładce łopaty i wyprowadzaniu go przez liczne otworki na krawędzi natarcia nakładki. Dodatkowo są niewielkie rowki, po których ma spływać spirytus. Podobnie odladzane są łopaty śmigła ogonowego. Odladzanie przednie szyby jest realizowane poprzez spryskiwacze umieszczone nad górną ramą okna lub z boku. Śmigłowiec nie ma sygnalizacji oblodzenia. O użyciu instalacji decydował pilot kierując się swoim doświadczeniem, wskazaniem termometru lub kiedy zobaczył lód na przedniej szybie.
Pierwsza wersja śmigłowca Mi-1 miała dość skromne wyposażenie kabiny w przyrządy pilotażowe. Jednak już kolejne wersje były dojść dobrze wyposażone. Śmigłowiec SM-1 posiada; radiostację łączności UKF, automatyczny radiokompas ARK-5, busolę żyroindukcyjną GIK-1, radiowysokościomierz RW-2.
Silnik.
Silnik tłokowy, gwiazdowy, 7-cylindrowy typu AI-26 GR, chłodzony powietrzem przez dodatkowy wentylator. Silnik ma moc 550 KM. Poprzez przekładnię główną napędza wirnik nośny i śmigło ogonowe.
Zbiornik oleju ma pojemność 32 litry, a do chłodzenia oleju zastosowano dwie chłodnice umieszczone po obu stronach kadłuba.
Dane T-T śmigłowca SM-1:
Średnica wirniki 14,35 m (47,08 ft). Powierzchnia koła pędnego 161,70 m² (1,740 ft²). Długość całkowita 16,97 m (55,68 ft). Długość kadłuba 12,08 m (39,63 ft). Wysokość 3,30 m (10,83 ft). Masa własna 1 785 kg (3,740 lb). Masa startowa 2 330 kg (5,126 lb). Masa ładunku 255 kg (561 lb). Paliwo 240 litrów + 135 litrów. Prędkość max 185 km/h (115 mph). Prędkość przelotowa 130 km/h. Prędkość wznoszenia 5.3 m/s (1,043 ft/min). Pułap 3 500 m (11,480 ft). Zasięg 380 - 500 km (205 - 270 nmi).
Zestawienie PZL SM-1 / Mil Mi-1.
W CCCP zbudowano około 1 000 śmigłowców Mil Mi-1. W WSK PZL Świdnik zbudowano około 1 594 śmigłowców SM-1 (Mi-1).
Opracował Karol Placha Hetman