Kraków 2013-10-01
PZL M-18 Dromader.
247c Rozdział 27.08.1976r.
Samolot PZL M-18 Dromader to Polski, nowoczesny samolot rolniczy i przeciwpożarowy, który był opracowany w WSK PZL Mielec.
Konstrukcja PZL M-18 Dromader.
PZL M-18 Dromader to nowoczesny samolot rolniczo-pożarniczy, o klasycznym układzie i w charakterystycznym malowaniu żółto-biało-czarnym. To kontrastowe malowanie ma zwiększać bezpieczeństwo ludzi pracujących przy jego obsłudze, bądź w jego pobliżu. Wysoko wystająca ponad kadłub kabina załogi utworzyła charakterystyczny garb, przez co samolot słusznie otrzymał nazwę jednogarbnego wielbłąda – Dromader.
Samolot cechuje się dużym udźwigiem użytecznym, ekonomicznością użycia (niskie zużycie paliwa w stosunku do udźwigu użytecznego) możliwością pracy w rolnictwie i w pożarnictwie (gaszenie pożarów lasów), sporym zasięgiem, możliwością startu i lądowania na lotniskach o utwardzonych trawiastych lub gruntowych drogach startowych.
Samolot zbudowany w układzie klasycznym, jednosilnikowy dolnopłat ze stałym podwoziem. Resurs samolotu (z końcem 80-lat) wynosił 6 000 godzin, co było doskonałym wynikiem. Dopuszczalne przeciążenia konstrukcji; +3,5 g, -1,4 g. Konstrukcja metalowa.
Skrzydło.
Skrzydło ma profil NACA 4416 przy kadłubie i NACA 4412 na końcu skrzydła. Skrzydła składają się z trzech części; centropłata i dwóch doczepianych skrzydeł. Konstrukcja centropłata jest jedno-dźwigarowa. Dodatkowo jest tylna ścianką siłowa, dlatego czasami można spotkać określenie – konstrukcja z dźwigarem pomocniczym lub dwudźwigarowa. Pokrycie centropłata wykonano z blachy duraluminiowej o grubości od 0,5 mm do 1,5 mm. Na spływie centropłata umieszczono dwie klapy, które przymocowane sią trzema zawiasami. Zewnętrzne części skrzydeł wykonano w identycznej technologii jak centropłat. Zamontowane są pod niewielkim wznosem, dla odsunięcia końców płata od ziemi. Na spływie zewnętrznych części skrzydeł zamontowano kolejną parę klap i lotki. Między dźwigarem głównym, a pomocniczym, w częściach zewnętrznych płata, umieszczono zbiorniki paliwa o pojemności 2 x 200 litrów. Wszystkie klapy i lotki wykonano z metalu (stopy aluminium). Konstrukcja dźwigarowo-żeberkowa, kryta blachą. Zawieszenie lotek na łożyskach kulkowych.
Kadłub samolotu.
Kadłub samolotu stanowi kratownica, która jest wykonana z rur stali chromowo-molibdenianowej, łączonych metodą spawania elektrycznego w osłonie argonu. Kratownica z zewnątrz jest zabezpieczona emaliami epoksydowymi. Wewnętrzne zabezpieczenie przed korozją zostało wykonane przy pomocy oleju. Pokrycie wykonano z blach duraluminiowych. Z przodu kratownicy na stałe zamontowano przegrodę wykonaną z ognioodpornej blach (stal żaroodporna). Do niej jest mocowane łoże silnika.
Laminowany zbiornik montowany jest w przedniej części kratownicy, za pomocą sześciu okuć. Kratownica posiada w dolnej części kolejne osiem okuć mocujących centropłat. Szkielet kabiny jest integralna częścią kratownicy. Został przetestowany pod kątem ewentualnego kapotażu. Kabina mieści pilota i bagażnik. Wersja M-18 A i kolejne mają dwa fotele w układzie tandem. Drugi fotel zajmuje mechanik lub pilot, jeśli jest to wersja szkolna (dwuster). Oszklenie kabiny szkłem organicznym. Wiatrochron złożony z trzech okiem. Przednie słupki zaopatrzono w gilotyny, dla ewentualnego zerwania linii napowietrznej elektrycznej lub telefonicznej. Kabina jest zaopatrzona w drzwi wejściowe, zarówno na prawej jak i lewej burcie. Drzwi otwierają się na zewnątrz, do dołu. W razie sytuacji awaryjnej jest możliwość awaryjnego zrzutu drzwi. Tylna część kratownicy ma okucia do mocowania podwozia ogonowego i usterzenia. Pokrycie kadłuba jest mocowane do kratownicy głównie za pomocą szybko złącznych zamków, zamków z wkrętami i niewielkiej liczby wkrętów i śrub. Połączenia między poszczególnymi blachami są uszczelnione uszczelkami i innymi masami uszczelniającymi.
Usterzenie samolotu.
Usterzenie klasyczne z podziałem na stery i stateczniki. Całkowicie metalowe. Stery wyważone masowo i aerodynamicznie. Zawieszone na łożyskach kulkowych. Ster poziomy zaopatrzono w dwie klapki wyważające. Poruszane elektrycznie z kabiny pilota. Konstrukcja wszystkich zespołów jest dźwigarowo-żeberkowa. Pokrycie gładkie lub żłobkowane. Na szczycie usterzenia pionowego umieszczono okucie dla linki łączącej z dachem kabiny. Jest to ochrona przed przewodami energetycznymi i telefonicznymi.
Podwozie samolotu.
Podwozie trójpodporowe, z kołem ogonowym, stałe. Rozstaw podwozia głównego 3,57 m. Opony podwozia głównego; 800 x 260 mm. Opona koła ogonowego 360 x 150 mm lub 380 x 150 mm. Amortyzatory olejowo-powietrzne. Hamulce hydrauliczne, tarczowe, uruchamiane pedałami z kabiny pilota. Hamulce te pełnią także funkcje hamulca postojowego. Koło ogonowe jest samonastawne, ale także wyposażone w płytkę ustalającą, dzięki której możemy zablokować koło w pozycji neutralnej, z kabiny pilota.
Napęd samolotu.
Silnik WSK PZL-Klaisz ASz-62 IR o mocy 1 x 736 kW. Silnik to 9-cylindrowa gwiazda chłodzona powietrzem. Silnik jest 4-suwowy. Wersja ASz-62 IRm18 ma moc startową 1 x 721 kW (1 x 980 KM) przy 2 200 obrotach na minutę oraz moc nominalną 1 x 592 kW (1 x 804 KM) przy 2 100 obrotach na minutę. Silnik zaopatrzono w odśrodkową sprężarkę, co zapewnia utrzymanie wysokiej mocy do pewnego pułapu. Silnik posiada także reduktor planetarny obrotów. Pozwala on na zmniejszenie prędkości obrotowej wału silnika, a przez to zastosowanie większego i wydajniejszego śmigła. Silnik mocowany jest do łoża poprzez gumowe amortyzatory.
Śmigło CN-PSL PZL-Warszawa AW-2-30 o średnicy 3,30 m, o stałej prędkości obrotowej. Łopaty o zmiennym skoku. Zmiana odbywa się przy pomocy układu hydraulicznego. Zmiana skoku może odbywać się automatycznie za pomocą regulatora stałych obrotów lub za pomocą dźwigni z kabiny pilota. Na nasadach łopat zabudowane są przeciwciężary równoważące moment sił odśrodkowych.
Układy i instalacje.
Układ sterowania złożony głównie ze sztywnych drążków i arensów (linek w pancerzu dwustronnego działania, tak jak linki przerzutek w rowerze). Klapy zaskrzydłowe poruszane hydraulicznie.
Instalacja hydrauliczna o ciśnieniu roboczym 10-15 MPa. Wychyla klapy, hamuje kołami i wiatrakiem pompy chemikaliów. Instalacja elektryczna o napięciu 24 V. Źródłem prądu jest alternator 50A/24 V i akumulator 24 V/24 Ah.
Samolot posiada podstawowe przyrządy pilotażowe; sztuczny horyzont, żyrobusolę, wskaźnik VOR, radiostacja UKF RS-6102. Możliwy jest montaż innych przyrządów w zależności od życzeń zamawiającego.
Aparatura specjalistyczna.
Zbiornik chemikaliów przeznaczony jest dla środków sypkich (proszek, granulki) lub cieczy. Zbiornik ma pojemność 2 500 litrów i ma udźwig 1 500 kg. Zbiornik waży około 120 kg. Kształtem przypomina piramidę ustawioną szczytem w dół. Ma płaszcz wykonany z laminatu szklanego. Zbiornik jest wzmocniony dwiema wtopionymi listwami stalowymi. Zbiornik połączony jest z kratownicą za pomocą sześciu okuć. Otwór zasypowy umieszczono w górnej części w postaci włazu otwieranego na zewnątrz. Po zamknięciu włazu trzymają go zamki zatrzaskowe. Właz jest na tyle duży, aby wszedł do środka pracownik celem dokonania napraw. We wnętrzu znajdują się dwie przegrody utrudniające swobodne przelewanie się cieczy. Na zbiorniku umieszczono trzy skale poziomu, które są widoczne z zewnątrz i z kabiny pilota. Dół zbiornika to kosz wysypowy, wykonany głównie z blachy nierdzewnej. W koszu umieszczono mieszalnik, który miesza i rozprowadza substancje chemiczne. W jego bocznych ścianach umieszczono klapki, które są regulowane i w ten sposób reguluje się ilość dozowanych środków.
Rozpylanie substancji sypkich dokonywane jest poprzez aparaturę łatwo montowaną pod koszem wysypowym. Substancje poprzez klapki w koszu dostają się do rozrzutnika. Rozrzutnik jest zbudowany z kanałów rozpoczynających się od konfuzora, a kończy się dyfuzorem. Dodatkowo istnieje możliwość szybkiego opróżnienia zbiornika.
Aparatura do oprysku standardowego. Na początku należy zaznaczyć, że samolot może mieć dwie różne instalacje do oprysku; standardową i do oprysku drobnokroplistego (do mgławienia). Oprysk standardowy składa się z instalacji rurowej, systemu pompowego i typowych tryskaczy. Pompa napędzana jest wiatrakiem, o którym piszę poniżej. Liczba zraszaczy (tryskaczy) w pierwszej wersji wynosiła 54 sztuki, a w drugiej wersji aż 100 sztuk. Średnica dysz wynosi od 1,4 mm do 4,38 mm. Maksymalny wydatek to 0,17 litra/s, przy ciśnieniu 7 kg/cm2. Minimalny wydatek to 0,03 litra/s, przy ciśnieniu 5 kg/cm2.
Aparatura do oprysku drobnokroplistego. Oprysk drobnokroplisty stosuje się przy rozprysku ciekłych chemikaliów o bardzo małych średnicach kropel za pomocą atomizera. Instalacja ta posiada 8 sztuk atomizerów. Substancja chemiczna doprowadzana jest do jednego z filtrów umieszczonego przed atomizerem. Atomizer to zespół tryskający, którego podstawowym elementem jest cylindryczna siatka obracająca się dookoła wrzeciona. Każdy atomizer jest napędzany indywidualnie od strumienia powietrza przez wiatrak z pięcioma łopatkami z tworzywa sztucznego. Skok łopatek jest regulowany, dzięki czemu regulowana jest prędkość obrotowa, która decyduje o wielkości kropelek rozpryskiwanej cieczy. Ciecz po przejściu przez siatkę trafia na dyfuzor i z dużą energią kinetyczną opuszcza aparat. Wydajność instalacji zależy od prędkości obrotowej wiatraka napędowego i regulacyjnego zaworu (kulowego) sterowanego z kabiny pilota. Układ został wyposażony w hydrauliczne hamowanie atomizerów, co umożliwia niemal natychmiastowe zatrzymanie pracy i tak samo ich szybkie uruchomienie. Dodatkowo układ zawiera pompę, układ zaworów, system wskaźników oraz zespołu tłumienia uderzeń hydraulicznych.
Aparatura do gaszenia pożarów. Podstawową zmianą w zbiorników chemikaliów jest wymiana kosza wysypowego, umieszczonego w samym spodzie zbiornika, na klapę zrzutową. W zbiorniku pozostają przegrody utrudniające swobodne przelewanie się cieczy. Oczywiście nie ma pozostałej części instalacji do oprysku. Klapa jest mocowana na przednim boku zawiasowo, a na pozostałych trzech za pomocą zamków. Środki gaśnicze tankowane są do zbiornika poprzez krócieć centralnego tankowania umieszczony z lewej strony kadłuba. Zbiornik jest odpowietrzany automatycznie poprzez zawór umieszczony w klapie zasypowej. Likwiduje to problem wzrostu ciśnienia w zbiorniku. Uruchamianie klapy następuje poprzez dźwignię umieszczoną z lewej strony fotela pilota. Samolot M-18 zabiera 1 700 litrów wody oraz 60 litrów deteoru (środka zwilżającego i spieniającego) co zwiększa skuteczność gaszenia lasów. Klapa denna zbiornika ma wymiary 30 cm x 45 cm i jest uruchamiana pneumatycznie. Zrzut bomby wodnej z Dromadera z wysokości 30 m, trwa około 2 sekund. Pokrycie powierzchni wynosi około 60 m na długości i 25-30 m na szerokości. Jest to 1 800 m2.
Dane T-T PZL M-18 Dromader:
Rozpiętość 17,70 m. Długość 9,47 m. Wysokość 3,70 m. Powierzchnia nośna 40,00 m2. Masa własna 2 560 - 2 710 kg. Masa całkowita 4 200 kg. Masa maksymalna 5 300 kg. Masa ładunku 1 500 - 2 500 kg. Paliwo 400 litrów. Prędkość maksymalna 256 km/h. Prędkość przelotowa 170 - 190 km/h. Prędkość wznoszenia 5,80 - 6,90 m/s. Zasięg maksymalny 2 500 km. Zasięg operacyjny 500 - 970 km. Pułap 6 500 m. Rozbieg 190 - 220 m. Dobieg 250 m.
Opracował Karol Placha Hetman