Kraków 28.10.2017r.
Miasto Lida
Obecnie miasto Lida leży w granicach Białorusi, w obwodzie grodzieńskim. Polska nazwa Lida, białoruska Ліда, litewska Lyda. Liczy około 95 000 mieszkańców i należy do jednych z największych miast Białorusi.
Około 1323 roku wielki książę litewski Giedymin zbudował w Lidzie murowany zamek, wokół którego powstała osad, a później miasto. Zamek był wielokrotnie szturmowany przez Krzyżaków, którym udało się go zdobyć tylko jeden raz. A i tak Wielkie Księstwo Litewskie zamek odzyskało. W 1376 roku do Lidy przybył zakon OO Franciszkanów. W XV wieku, zamek i miasto było dwukrotnie schronieniem dla uciekających ord tatarskich. O zamek toczyły się także wojny książęce (domowe). Miasto było kilkakrotnie podpalane, ale zamek zawsze się skutecznie bronił. W 1506 roku w Lidzie zebrały się wojska Polskie i litewskie i ruszyły do zwycięskiej bitwy przeciw tatarom po Kleckiem.
W okresie XIV-XVI wiek Lida była jednym z pięciu największych miast Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1590 roku Zygmunt III nadał Lidze prawa miejskie na prawie magdeburskim i herb. W 1611 roku potwierdzono funkcjonujące tutaj od wielu lat dwa dni targowe w roku. W 1638 roku zbudowano miejskie archiwum dla ważnych dla miasta dokumentów, w tym sądowych.
W 1655 roku Lidę zajęli kozacy, a w 1659 roku wojska państwa moskiewskiego, które znacznie zniszczyły miasto. Kolejnych zniszczeń dokonały wojska szwedzkie w czasie wojen północnych. W kolejnych latach (1717, 1727, 1744, 1776 rok) władcy potwierdzali ulgi i przywileje nadane miastu poprzednio. Od 1776 roku miasto zaczęło podnosić się z ruin. W 1759 założono w Lidzie szkołę średnią - Kolegium Pijarów. OO Pijarzy byli drugim zakonem katolickim po OO Franciszkanach, który włożył duży wkład w rozwój miasta.
Po trzecim rozbiorze Rzeczypospolitej w 1795 roku miasto weszło pod władzę państwa moskiewskiego. Nastąpił zastój w rozwoju. W 1895 roku w Lidzie mieszkały 7 864 osoby: 3 954 mężczyzn i 3 910 kobiet.
Jesienią 1918 roku w mieście powstała Samoobrona Ziemi Lidzkiej – Polska Organizacja Wojskowa mająca na celu obronę Lidy przed bolszewikami. Jej organizatorem był ppor. Wacław Szukiewicz. Pod koniec 1918 roku w Lidze było już Wojsko Polskie, które w styczniu 1919 roku ruszyło na pomoc Wilnu, atakowanemu przez bolszewików. Wykorzystali to bolszewicy i zajęli miasto bez walki. W kwietniu 1919 roku Wojsko Polskie na nowo zajęło Lidę. W czerwcu 1920 roku Lida została ponownie zajęta przez bolszewików, jednak po walkach koło miasta została ponownie odbita przez Polaków 30 września 1920 roku, kiedy to goniono bolszewików po Cudzie nad Wisłą.
W 1921 roku Lida oficjalnie weszła w skład Rzeczypospolitej. Miasto rozwijało się szybko i spokojnie. W 1938 roku powiększyło się terytorialnie o przyległe wioski. O ile w 1921 roku mieszkało w Lidzie 13 401 osób, o tyle w 1938 roku miasto liczyło już 26 257 mieszkańców. Główne zakłady przemysłowe w tym czasie to: fabryka obuwia gumowego „Ardal”, fabryki produktów gumowych „Benland” i „Poland”, fabryka drutów i gwoździ „Drutindustria”, fabryka sprężyn „Zwój”, zakład produktów chemicznych „Korona”, 2 browary, 3 wytwórnie cukierków, 3 fabryki produkujące dachówki – „Tanur”, „Raaf” i „Neszer”, 2 fabryki obróbki wełny, 2 wytwórnie oleju, 6 tartaków, 8 młynów, 8 piekarń i 4 zakłady poligraficzne.
W dwudziestoleciu między wojennym Lida stała się silnym garnizonem. Stacjonowało tutaj kilka jednostek Wojska Polskiego. Wśród nich 5. Pułk Lotniczy.
Dużą jednostką Wojska Polskiego w Lidzie był 77. Pułk Piechoty. Stacjonował on w byłych carskich koszarach zbudowanych w połowie XIX wieku. Koszary były zlokalizowane na zachód od linii kolejowej Lida-Wino. Otrzymały imię Marszałka Rydza-Śmigłego. Adres ul Koszarowa Lida. W pobliżu była także ulica imieniem Księdza Ignacego Skorupki. Obecnie były teren koszar zamyka się ulicami: Kujbysava, Krupskoy, Obyezdnaya, Nevskogo.
Inne Polskie jednostki wojskowe: Jeszcze w czasie Pierwszej Rzeczypospolitej w Lidze stacjonował Pułk Konny Powiatu Lidzkiego. W II Rzeczypospolitej; 19. Pułk Artylerii Lekkiej, 10. Pluton Łączności. Oprócz tego był tutaj Wojskowy Sąd Rejonowy, Komenda placu ćwiczeń, Parafia wojskowa obrządku rzymskokatolickiego.
W dniu 19 września 1939 roku, kiedy Lida broniła się przed armią niemiecką, od tyły została zaatakowana przez Rosjan. Zginęło około 50 Polskich Żołnierzy, a w ręce Rosjan wpadło dużo sprzętu wojskowego. Udało się uratować 89 Polskich samolotów, które razem z załogami (309 osób) ewakuowano na Łotwę.
W czasie okupacji Niemcy wymordowali niemal całą ludność wyznania mojżeszowego. W 1945 roku Lidę wcielono do CCCP, a po rozpadzie tego molocha znalazła się na terenie Białorusi. W drugiej połowie 40-lat w Lidze była katownia NKWD. Wymordowano tutaj wielu Polaków. Między innymi; podporucznik Wojska Polskiego Jerzy Bokłażec (dowódca kompani w 77. Pułku Piechoty)
Obecnie (2010r.) Lidę zamieszkuje około 97 000 mieszkańców, w tym 45 % Białorusini, 40 % Polacy, 15 % ruscy. Najcenniejszymi zabytkami Lidy jest zamek z XIV wieku zbudowany na planie kwadratu. Drugim zabytkiem jest Kościół Katolicki w Lidze zbudowany w 1770 roku i funkcjonujący bez przerwy.
Lotnisko w Lidzie - Historia
Lotnisko w Lidze powstało w przededniu wielkiej wojny światowej. Założono je w odległości około 4 km od centrum miasta w kierunku południowo-wschodnim. Obszar należał do majątku Kasztanowo, rodziny Szeptunowskich. Na obrzeżach było stosunkowo dużo lasów. Teren był stosunkowo płaski i nie wymagał dużego nakładu pracy.
Podczas wielkiej wojny światowej lotnisko nie odegrało znaczącej roli. Od 1919 roku do 1925 roku polskie samoloty bywały tu niezwykle rzadko. W 1925 roku lotnisko stało się bazą dla 11. Pułku Myśliwskiego. W dniu 14 lipca 1928 roku wydano rozkaz, że Lida i Wilno (Lotnisko Porubanek) będą baza dla 5 Pułku Lotniczego. Stało się to na mocy decyzji Józefa Piłsudskiego o przemianowaniu 11. PLM na 5. PL. Jednak nie obyło się to bez przenosin Eskadr. Eskadry myśliwskie przebazowano do Krakowa, a na ich miejsce przybyły Eskadry rozpoznawcze. Pierwszym dowódcą 5. Pułku Lotniczego był pułkownik pilot Piotr Abakanowicz (żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych. W 1947 roku śmiertelnie pobity przez komuchów we więzieniu we Wronkach). 5. Pułk Lotniczy swoje święto obchodził w dniu 31 maja. Data ta jest związana z dniem 31 maj 1925 roku, kiedy to ukazał się pierwszy rozkaz organizacyjny 11. Pułku Myśliwskiego.
Przez Lotnisko Lida przewinęło się wielu sławnych później Polskich Lotników. Wśród nich był Bolesław Orliński, Jerzy Bajan, Połczyński.
W 30-latach Lotnisko było miejscem wielu pokazów lotniczych, pod hasłem Tydzień Lotnictwa, które gromadziły tysiące okolicznych mieszkańców. Ale w rzeczywistości, jak tylko pozwalała pogoda, nad lotniskiem można było obaczyć startujące i lądujące samoloty, a ich piloci wykonywali akrobacje lotnicze. Niestety zdarzały się także wypadki i katastrofy. Poległych lotników chowano w kwaterze wojskowej na cmentarzu parafialnym. W centrum kwatery stał obelisk o wysokości około 10 m, a na jego szczycie był orzeł. Niestety, za czasów komuny kwatera była systematycznie dewastowana i niszczona. Na polu wzlotów urządzano także ćwiczenia kawalerii.
W przeciwieństwie do innych Polskich Lotnisk w Lidze nie było problemu z brakiem terenów dla rozbudowy. 30-lata to okres budowy dużego zaplecza Lotniska, z hangarami, składem paliw, baza samochodową, magazynami itp.
W 1938 roku, w Wilnie na lotnisku Porubanek zorganizowany został III Dywizjon Myśliwski 5 Pułku Lotniczego, w składzie dwóch eskadr: 151 i 152. W drugiej połowie 30-lat 5. Pułk Lotniczy stał się już potężną bazą wojskową. W sierpniu 1939 roku, przed zarządzeniem mobilizacji, organizacja pokojowa 5. Pułk Lotniczy przedstawiała się następująco: Dowództwo 5. Pułku Lotniczego w Lidzie, III/5 Dywizjon Myśliwski w Wilnie-Porubanku; 151. Eskadra Myśliwska w Wilnie-Porubanku, 152. Eskadra Myśliwska w Wilnie-Porubanku, 51. Eskadra Liniowa, 55. Eskadra Liniowa. IV/5 Dywizjon Towarzyszący w Lidzie; 53. Eskadra Towarzysząca w Wilnie-Porubanku, 56. Eskadra Towarzysząca w Lidzie, 59. Eskadra Towarzysząca w Lidzie. Baza 5. Pułku Lotniczego w Lidzie, Lotniczy Pluton Artylerii Przeciwlotniczej w Lidzie. Oddział Portowy w Wilnie-Porubanku; Pluton Wartowniczy (cywilny), Straż Pożarna (cywilna), Lotniczy Pluton Artylerii Przeciwlotniczej w Wilnie, Eskadra Treningowa w Wilnie-Porubanku, Eskadra Szkolna w Lidzie.
W dniu 24 sierpnia 1939 roku, w trakcie mobilizacji alarmowej, przeprowadzone zostały następujące zamierzenia organizacyjne: Rozformowany: 5 Pułk Lotniczy, Dowództwo IV/5 Dywizjonu Towarzyszącego i 59. Eskadra Towarzysząca, a pozostałe pododdziały uzupełnione do etatów wojennych. Na bazie 5. Pułku Lotniczego utworzona Baza Lotnicza Nr 5. 51. Eskadra Liniowa przemianowana na 51. Eskadrę Rozpoznawczą i podporządkowana dowódcy lotnictwa SGO „Narew”. 55. Eskadra Liniowa przemianowana na 55. Samodzielną Eskadrę Bombową i podporządkowana dowódcy Brygady Bombowej. 53. Eskadra Towarzysząca przemianowana na 53. Eskadrę Obserwacyjną i podporządkowana dowódcy lotnictwa Armii „Modlin”. 56. Eskadra Towarzysząca przemianowana na 56. Eskadrę Obserwacyjną i podporządkowana dowódcy lotnictwa Armii "Karpaty". Dowództwo III/5 Dywizjonu Myśliwskiego i 152. Eskadra Myśliwska podporządkowane dowódcy lotnictwa Armii „Modlin”. 151. Eskadra Myśliwska podporządkowana dowódcy lotnictwa SGO „Narew". Rzut kołowy Bazy Lotniczej Nr 5. został ewakuowany do Grodna, gdzie w dniach 20-21 września 1939 roku uczestniczył w obronie miasta przed kacapami.
W trakcie działań wojennych lotnisko w Lidzie uległo całkowitemu zniszczeniu. Po drugiej wojnie światowej Lida weszła w skład CCCP w republice Białoruskiej ze stolicą w Mińsku. Lotnisko Lida zostało rozbudowane na potrzeby lotnictwa wyposażonego w samoloty bojowe z napędem turboodrzutowym. Było zdolne do bazowania trzech pułków lotniczych. Po rozpadzie CCCP lotnisko stało się bazą lotnictwa Białorusi. Otrzymało nazwę 206. Baza Lotnictwa Szturmowego. Stacjonowały tu samoloty Su-25 i L-39 Albatros.
Obecnie Lotnisko Lida ma kod ICAO - UMDD. Nie zostało jednak przystosowane do ruchu komercyjnego. Wciąż tylko pełni funkcje typowo wojskowe. Biedna Białoruś nawet nie jest w stanie utrzymać tutaj jednej eskadry bojowej.
W 2013 roku Lida stała się bazą lotnictwa wojskowego państwa rosyjskiego. Zgodnie z deklaracją generała Wiktora Bondariewa, dowódcy ruskiego lotnictwa, w Lidzie bazują ciężkie myśliwce Su-27 SM3, szturmowe Su-25 i szkolne L-39 Albatros. Lotnisko jest w 100 % zarządzane przez rusków. Lotniska jednak nie rozbudowano, bo brak było funduszy. Su-27 SM3 to zmodernizowane w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku samoloty Su-27. Z uwagi na permanentny kryzys, ruscy zmodernizowali poniżej 100 maszyn.
Warto zaznaczyć, że na terenie Białorusi są tylko cztery czynne lotniska wojskowe: Baranowicze, Prużany, Maczuliszczi koło Mińska i Lida. Przypuszczalnie niedługo ruscy zajmą także lotnisko Baranowicze. Obecnie jest tam 61. Baza Lotnictwa Myśliwskiego - białoruskiego, wyposażona w samoloty MiG-29.
Lotnisko Lida - Obecnie
Lotnisko ma powierzchnię około 600 hektarów. Elewacja 214 m npm. Ma nieregularny kształt, gdyż przylega bezpośrednio do zabudowy miejskiej. Lotnisko ma jednak perspektywy znacznej rozbudowy, z uwagi na niewykorzystane przyległe tereny, zwłaszcza od strony wschodniej. Do lotniska prowadzi jedna główna droga dojazdowa, ulica Ulista Noskova. Lotnisko nie posiada pełnego ogrodzenia terenu, i to zarówno od strony miasta jak i od strony nieużytków. Pełne ogrodzenie mają strategiczne obiekty: MPS, bomboskład, naziemna stacja radiolokacyjna, kotłownia, warsztaty. Do lotniska prowadzi bocznica kolejowa.
Lotnisko Lida dysponuje DS (RWY) o wymiarach 2 300 m x 40 m. Leży na kierunku 16/34 (160 stopni, 340 stopni). Ma nawierzchnię betonową. Nawierzchnia jest w złym stanie. Naprawie poddaje się tylko najbardziej zniszczony płyty betonowe.
Po stronie zachodniej przebiega równoległa droga kołowania. Jest ona połączona z RWY czterema łącznikami. Nie ma szybkich zjazdów. Na całym lotnisku jest około 4 500 m dróg kołowania. Pole wzlotów to typowy układ sowiecki z końca 40-lat XX wieku.
Przy drodze kołowania umieszczono jedną centralną PPS o wymiarach 700 m x 60 m.
W strefach rozśrodkowania zbudowano 30 schronohangarów i około 20 stojanek otoczonych wałami ziemnymi.
Na lotnisku jest domek pilota z wieżą kontroli lotów. Nie ma typowych dużych hangarów. Są tylko niewielkie warsztaty remontowe, w których można umieścić pojedynczy samolot. Na lotnisku jest bomboskład, dwa składy MPS (stary duży i nowy mniejszy), stała stacja radiolokacyjna (antena ukryta jest pod kulistą kopułą), polowe stanowisko kierowania lotami, magazyny itp.
Analizując teren bazy, można dostrzec, że na lotnisku mogło w czasach CCCP bazować nawet 120 samolotów bojowych. Jest tutaj wiele stojanek już dawno niewykorzystywanych, zarośniętych dróg kołowania, nieużywanych budynków. Wielkość starego MPS jest imponująca. W składzie jest około 30 zbiorników paliwa naziemnych (około 2 000 m sześciennych), a trudno wykazać ile jest zbiorników wgłębnych.
Opracował Karol Placha Hetman