Historia
Opis do zdjęcia: Samolot Hannover CL-II nr 8.2 wyremontowany w Centralnych Warsztatach Lotniczych na Polu Mokotowskim. Widoczne hangary wojskowe. Samolot ma silnik Mercedes Benz, o mocy 147 kW (200 KM).
Hannover CL-II to niemiecki dwumiejscowy samolot bojowo-rozpoznawczy z okresu wielkiej wojny światowej, budowany seryjnie od 1917 roku. Samolot wziął czynny udział w drugiej części wojny światowej.
W sierpniu 1916 roku, niemiecki Inspektorat Wojsk Powietrznych (Idflieg) podjął decyzję o budowie nowych dwumiejscowych samolotów niszczycielskich klasy C-l (CL), które miały być lżejsze i bardziej zwrotne niż dotychczasowe samoloty bojowo-rozpoznawcze klasy C. Budowę samolotu takiej klasy zajęła się fabryka wagonów Hannoversche Waggonfabrik A.G. (Hawa) w Hanowerze. Do tej pory fabryka budowała samoloty na podstawie licencji. Projekt opracował nowo zatrudniony inżynier Hermann Dorner. Samolot miał oznaczenie fabryczne Typ 3a. Samolot okazał się udaną konstrukcją, która zwyciężyła w rywalizacji z samolotami klasy CL innych wytwórni.
W maju 1917 roku, armia niemiecka zamówiła serię trzech prototypów z silnikiem Argus As.III, o mocy 180 KM. W dniu 21 lipca 1917 roku, samolot pod oznaczeniem wojskowym Hannover CL-II przeszedł pomyślnie wojskowe testy. W sierpniu 1917 roku, lotnictwo niemieckie zamówiło pierwsze 200 egzemplarzy, a we wrześniu zamówiono kolejne 300 samolotów. Ogółem wyprodukowano 439 samolotów Hannover CL-II. Dalszych około 200 samolotów zbudowano na podstawie licencji w wytwórni Luft-Fahrzeug-Gesellschaft (LFG Roland), jako Hannover CL-IIa. Ostatnie samoloty zbudowano jako Hannover CL-III oraz Hannover CL-IIIa.
Samolot odznaczał się dobrymi własnościami lotnymi i eksploatacyjnymi i walorami bojowymi. Samolot miał nowoczesną konstrukcję.
Hannover CL-II w Polsce.
Wśród sprzętu lotniczego zdobytego na byłych zaborcach w latach 1918-1919, były także samoloty bojowe Hannover CL-II. Polska zdobyła 10 samolotów Hannover CL-II oraz 13 samolotów Hannover CL-IIa. Oficjalnie kupiono jeden samolot Hannover CL-IIIa nr 218/18. Według pierwszego spisu z lutego 1919 roku, zdobytego sprzętu w Kongresówce i Małopolsce było 15 samolotów Hannover CL-II. Kilka samolotów przejęto w Wielkopolsce. Według spisu z września 1919 roku, Wojsko Polskie użytkowało 17 samolotów Hannover CL-II (Hannoversche Waggonfabrik A.G.) i Hannover CL-IIa (Luft-Fahrzeug-Gesellschaft - LFG Roland). Samoloty Hannover CL-II, po remontach w Centralnych Warsztatach Lotniczych otrzymały polski numer typu 8 i znalazły się w latach 1919–1920 na wyposażeniu eskadr wywiadowczych. Samoloty Hannover CL-II, brały udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W styczniu 1921 roku, ocalałe samoloty Hannover CL-II zostały wycofane ze służby liniowej.
W listopadzie 1919 roku, utworzono Centralne Warsztaty Lotnicze. Polskie Wojsko miało jednak mało sprawnych samolotów. Kierownictwo Centralnych Warsztatów Lotniczych podjęło działanie, aby uruchomić produkcję seryjną nowych samolotów, które byłyby podstawowym samolotem bojowym. Oceniono, że konstrukcja Hannover CL-II jest najbardziej odpowiednia. Na czele zespołu konstruktorów stanął porucznik inżynier Karol Słowik. Jego Zasępca został inżynier Zdzisław Wilk. Wykonano pomiary posiadanych płatowców i wykonano rysunki warsztatowe. Potem wykonano rysunki do produkcji seryjnej, dostosowując samolot do posiadanych surowców i narzędzi warsztatowych. Samolot w wielu rozwiązaniach różnił się od posiadanych pierwowzorów.
Podstawową różnicą był zastosowany silnik. W pierwszym samolocie użyto silnika Austro Daimler, o mocy 118 kW (160 KM), który był słabszy od oryginalnego Argus As.III, o mocy 134 kW (180 KM). Ale silnik Austro Daimler miał mniejszą masę. Silniki Austro Daimler był znany w Polsce, bo był używany w samolotach Austro-Węgierskich, na przykład Brandeburg C-I oraz Lloyd C-II. Dla silnika Austro Daimler w Centralnych Warsztatów Lotniczych opracowano nowe łoże i osłonę silnika. Tak więc cały przód samolotu był opracowany w CWL.
Lotnictwo Wojska Polskiego zamówiło 10 samolotów Hannover CL-II „Słowik”, w trzech seriach. Pierwsza seria liczyła trzy samoloty, którym dano numery: 18.1, 18.2, 18.3. Centralne Warsztaty Lotnicze dobrze były przygotowane do produkcji seryjnej. Miały dużo surowców, które pozostały po wytwórni Refla (Refla Militarerkstatten Albatros), która działała w Warszawie podczas wielkiej wojny światowej. Fabryka budowała seryjnie samoloty Albatros B-II.
Samolot Hannover CL-II „Słowik” zbudowano stosunkowo szybko. Jednak z uwagi na brak odpowiednich przyrządów nie wykonano wielu prób wytrzymałościowych, oprócz prób wytrzymałości drewna sosnowego. Nie wykonano prób obciążenia stycznego całej konstrukcji.
Pierwszy lot samolot Hannover CL-II „Słowik” wykonał w dniu 9 sierpnia 1919 roku. Pilotem był Bolesław Skraba. Samolot był poprawny w locie, ale pilot zauważył słabe usztywnienie skrzydeł. Przez to skrzydła w locie się wichrowały i nienormalnie drgały. Pilot ocenił, że loty na tym samolocie są ryzykowne. Lecz testów nie przerwano i próbowano nawet ostrzejszych wiraży. W dniu 23 sierpnia 1919 roku, Pole Mokotowskie wizytował Naczelnik Państwa Józef Piłsudski. Samolot Hannover CL-II „Słowik” pokazano na ziemi i w locie. Załogą samolotu był porucznik inżynier Karol Słowik i podporucznik pilot Kazimierz Jesionowski. W czasie lotu ze zniżaniem samolot rozpadł się w powietrzu i runął na ziemię w odległości 150 m od publiczności. Załoga zginęła na miejscu. Generałowie w milczeniu opuścili lotnisko. Także Józef Piłsudski odjechał bez słowa.
Przeprowadzono badanie, które przeprowadzili inżynierowie Arndt, Cywiński i Pęczalski. Samolot Hannover CL-II „Słowik” nr 18.2 poddano testom obciążenia przy pomocy worków z piaskiem. Przy niepełnym obciążeniu, około 50 %, górny węzeł skrzydła (okucie) nie wytrzymał i uległ takiemu zniszczeniu jak Hannover CL-II „Słowik” nr 18.1. Badanie wykazały także, że tylny dźwigar górnego skrzydła jest za słaby. Zastosowane linki do usztywnień nie nadawały się do tego celu. Linki się naciągały i nie wracały do swojej długości. Zrezygnowano z dalszej budowy kolejnych samolotów Hannover CL-II „Słowik”.
W styczniu 1920 roku, kierownikiem Centralnych Warsztatów Lotniczych został major pilot inżynier Zdzisław Zych-Płodowski. Nowy kierownik zaproponował modernizację używanych w Polsce samolotów Hannover CL-II. Modernizacja polegała na wymianie zużytych, zawodnych i słabych silników Argus Opel, o mocy 132 kW (180 KM), na silniki Mercedes Benz, o mocy 147 kW (200 KM), których zapas był w polskich magazynach. Wymiany silników dokonywano podczas remontów samolotów Hannover CL-II. Nowe silniki pasowały do łoża po niewielkich zmianach. Zmianie wymagała instalacja paliwowa. Obudowa silnika (maska) pozostała bez zmian. Silnik Mercedes Benz był nieco wyższy, a rura gazów wylotowych wystawała wysoko ponad baldachim, dlatego bardziej ograniczona była widoczność z samolotu.
Nowy samolot oznaczono Hannover CL-IIE i był bardziej lubiany przez pilotów niż Hannover CL-II i Hannover CL-IIa. Nie wiadomo dokładnie ile samolotów Hannover CL-IIE zmodyfikowano. Ocenia się że było nie mniej niż trzy samoloty. Już z początkiem 1921 roku, samoloty Hannover CL-II wycofano ze służby w Wojsku Polskim.
Konstrukcja
Samolot Hannover CL-II konstrukcyjnie jest podobny do samolotów produkowanych przez wytwórnię Albatros. Cały samolot jest wykonany z drewna.
Skrzydła dwupłatowe wykonano z drewna, o konstrukcji dwudźwigarowej. Skrzydło dolne ma mniejsza powierzchnię od górnego. Przód skrzydeł pokryto sklejką, a reszta pokryta jest płótnem. Lotki umieszczone są tylko na górnym płacie. Nad baldachimem umieszczono zbiornik paliwa opadowy oraz chłodnicę silnika.
Kadłub samolotu ma opływowe kształty i ma konstrukcję półskorupową kryty sklejką. Konstrukcja ma wręgi i podłużnice i jest zbudowana podobnie jak łódka. Sklejka jest różnej grubości.
Usterzenie jest nietypowe i charakterystyczne dla samolotu Hannover CL-II. Usterzenie pionowe jest przedłużeniem kadłuba i wystaje ponad kadłub i pod kadłub. Do usterzenia pionowego jest dodane podwójne usterzenie poziome. Usterzenie takie zastosowano w celu zmniejszenia jego rozpiętości, by ograniczyć w ten sposób martwe pole ostrzału.
Podwozie stałe z tylnym podparciem. Z tyłu zastosowano resor piórowy.
Uzbrojenie: 1 karabin maszynowy MG08 kal. 7,92 mm – stały zsynchronizowany, obsługiwany przez pilota. 1 karabin maszynowy Parabellum kal. 7,69 mm – ruchomy, na obrotnicy w kabinie obserwatora, obydwa karabiny z zapasem po 500 naboi.
Napęd: silnik rzędowy, 6-cylindrowy, chłodzony cieczą, śmigło drewniane, dwułopatowe. Stosowano silnik Argus Opel, o mocy 132 kW (180 KM) lub silniki Mercedes Benz, o mocy 147 kW (200 KM) lub Austro Daimler, o mocy 118 kW (160 KM).
Dane Hannover CL-II:
Rozpiętość 11,95 m. Długość 7,80 m. Wysokość 2,75 m. Powierzchnia nośna 32,36 m2. Masa własna 773 kg. Masa całkowita 1 133 kg. Masa użyteczna 360 kg. Prędkość maksymalna 170 km/h. Prędkość minimalna 72 km/h. Pułap 7 200 m. Zasięg 450 km.
Dane Hannover CL-II / CWL 18.1:
Rozpiętość 11,90 m. Długość 7,80 m. Wysokość 2,75 m. Powierzchnia nośna 32,10 m2. Masa własna 805 kg. Masa całkowita 1 100 kg. Masa użyteczna 295 kg. Prędkość maksymalna 165 km/h. Prędkość minimalna 70 km/h. Pułap 7 000 m. Zasięg 400 km.
Dane Hannover CL-IIE / CWL:
Rozpiętość 11,90 m. Długość 7,80 m. Wysokość 2,75 m. Powierzchnia nośna 32,36 m2. Masa własna 790 kg. Masa całkowita 1 150 kg. Masa użyteczna 360 kg. Prędkość maksymalna 180 km/h. Prędkość minimalna 75 km/h. Pułap 7 600 m. Zasięg 450 km.
Zestawienie
Nie wiadomo dokładnie ile samolotów Hannover CL-II zostało przyjęte na uzbrojenie Wojska Polskiego. Ocenia się że było ich 23-24 oraz około 10 użytkowanych w Wojsku Wielkopolskim. Najwięcej maszyn pochodziło z remontu w Centralnych Warsztatach Lotniczych. Było ich 14-17 egzemplarzy. Niektóre samoloty trafiały do remontu w CWL po raz drugi.
Najsłynniejszym był CWL 18.01 „Słowik” Orzeł Biały, zbudowany w Rzeczypospolitej od podstaw. Oblatany w dniu 9 sierpnia 1919 roku. Rozbity w katastrofie w dniu 23 sierpnia 1919 roku.
Opracował Karol Placha Hetman