Sanok 2023-05-05
Stacja kolejowa Sanok.
Współrzędne geograficzne: 49.552N 22.211E. Adres ulica Dworcowa, DK Nr 28.
Miasto Sanok.
Sanok to jest miasto w Polsce w Województwie Podkarpackim. Powierzchnia miasta wynosi 39,09 km kwadratowego. Miasto jest jednym z najwyżej położonych miast w Polsce i o bardzo dużej amplitudzie wysokości, od 278 do 668 m nad poziomem morza. Populacja miasta wynosi 37 113 osób (2019 rok). Sanok ma także pełną nazwę Królewskie Wolne Miasto Sanok. Miasto zostało założone w 1339 roku przez księcia Jerzego, z rodu Piastów. Miasto leży na terenie gór Karpaty, w dolinie rzeki San. Sanok jest najdalej wysuniętym miastem na południowy-wschód Polski. Sanok jest dużym ośrodkiem przemysłowym, z rozwiniętym przemysłem chemicznym i samochodowym. W Sanoku produkowano wagony kolejowe, tramwaje, autobusy, a obecnie produkowane są ciężarówki wojskowe. W pobliżu Sanoka, w miejscowości Bóbrka jest najstarsza na świecie kopalnia ropy naftowej. Patronem miasta jest Archanioł Michał, a od 2006 roku, także święty Zygmunt Gorazdowski.
W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku, Sanok oraz ziemia sanocka, zostały zajęte przez Austrię i weszły w skład Królestwa Galicji i Lodomerii. Austriacy zniszczyli miasto, dlatego władze regionu (cyrkułu) przeniesiono do Leska. W 1798 roku, Sanok był częściowo odbudowany i rajcowie wrócili do Sanoka. Okupacja austro-węgierska na wiele lat wstrzymała pokojowy rozwój Sanoka. Rozwój miasta podporządkowano celom militarnym.
Duże znaczenie dla rozwoju Sanoka miało wybudowanie w 1872 roku, linii kolejowej z Chyrowa przez Zagórz i Łupków na Węgry oraz w 1884 roku, wykonanie odcinka z Zagórza przez Sanok, do Jasła.
W dniu 1 listopada 1918 roku, władze w mieście przejęli Polacy. Odrodziła się Rzeczypospolita Polska. W 1939 roku, Sanok liczył około 18 000 mieszkańców. W garnizonie Sanok stacjonował 2. Pułk Strzelców Podhalańskich wchodzący w skład 22. Dywizji Piechoty Górskiej.
W wyniku ataku germańców i sowietów na Polskę, życie straciło 40 % mieszkańców miasta. Przez Sanok, na rzece San ustalona została, do czerwca 1941 roku, granica międzypaństwowa germańsko-sowiecka. W okresie drugiej wojny światowej w Sanoku mieściła się Komenda Obwodu Armii Krajowej. W dniu 3 sierpnia 1944 roku, Sanok został zajęty przez oddziały sowieckie 1. Frontu Ukraińskiego. Sowieci podstępnie rozbrajali i aresztowali żołnierzy Armii Krajowej. Rozpoczął się sowiecki terror i wielu żołnierzy Polskich straciło życie.
Po drugiej wojnie światowej w mieście rozwinął się przemysł; Sanocka Fabryka Autobusów „Autosan” i Zakłady Przemysłu Gumowego „Stomil” i inne, które zatrudniały tysiące pracowników. W 1970 roku, Sanok liczył 22 000 mieszkańców, a w 1985 roku, liczba przekroczyła 40 000 mieszkańców.
Komunikacja samochodowa.
Komunikację miejską oraz podmiejską obsługuje MKS Sanok. W marcu 2019 roku, zakończono budowę nowego budynku dworca autobusowego połączonego zadaszoną estakadą ze stacją kolejową. W rejonie Sanoka przebiegają: Droga krajowa Nr 28 (Zator – Medyka) – Obwodnica Sanoka. Droga krajowa Nr 84 (Sanok – Krościenko). Droga wojewódzka Nr 886 (Domaradz – Zabłotce).
Transport lotniczy.
W Sanoku znajdują się dwa lądowiska dla śmigłowców SP ZOZ Lotniczego Pogotowia Ratunkowego. Lądowisko Sanok - Baza usytuowane jest na Białej Górze na prawym brzegu Sanu. Śmigłowce sanockiego LPR obsługują całe województwo podkarpackie, głównie Bieszczady, zapewniając szybką pomoc medyczną mieszkańcom województwa i turystom odwiedzającym ten region. LPR dysponuje śmigłowcem Eurocopter EC135, który w połowie sierpnia 2010 roku, zastąpił wysłużony śmigłowiec PZL Mi-2. Lądowisko zostało przebudowane w 2012 roku.
Drugie lądowisko Sanok - Szpital dla śmigłowców, znajduje się przy Szpitalu Specjalistycznym w bezpośrednim sąsiedztwie Szpitalnego Oddziału Ratunkowego, które również może przyjmować śmigłowce zarówno w dzień, jak i nocą. Adres ulica Stawiska, w południowej części miasta.
Galicyjska Kolej Transwersalna.
Przez Sanok prowadzi tak zwana Galicyjska Kolej Transwersalna, biegnąca równoleżnikowo wzdłuż łańcucha Karpat. W chwili swojego powstania całkowicie leżała na obszarze Austro-Węgier. Jej długość wynosiła 768 km. Wzdłuż linii kolejowej zbudowano drogę, która obecnie jest Drogą Krajową Nr 28. Droga kołowa została oddana do użytku w 1851 roku.
Nazwa Transwersalna pochodzi od łacińskiego słowa trans versalis – poprzeczna, bo przecina najważniejsze rzeki północnych Karpat. W zamyśle linia kolejowa miała połączyć istniejące już niedługie odcinki kolejowe i stworzyć nieprzerwany ciąg kolejowy. Głównym zamierzeniem było stworzenie alternatywnej drogi kolejowej wobec głównej trasy kolejowej Kraków – Lwów, zwanej Koleją Galicyjską imieniem Karola Ludwika. Jednym z celów był cel militarny, na wypadek wojny Austro-Węgier z państwem moskiewskim. Linia miała także zaktywizować rozwój obszarów górskich.
Przed rozpoczęciem projektu Galicyjskiej Kolei Transwersalnej istniały już cztery trasy kolejowe. Pierwszym odcinkiem był: Zagórz – Krościenko – Chyrów - Przemyśl. Był to fragment Pierwszej Węgiersko-Galicyjskiej Kolei Żelaznej Łupków – Przemyśl, którą uruchomiono w 1872 roku. Drugim odcinkiem była Kolej Dniestrzańska: Chyrów – Sambor – Stryj, która została uruchomiona także w 1872 roku. Trzecim odcinkiem była Kolej Arcyksięcia Albrechta: Stryj – Dolina – Stanisławów, która została uruchomiona w 1873 roku. Czwartym odcinkiem był szlak: Nowy Sącz – Stróże, który był fragmentem linii Tarnów – Pławiec, a został uruchomiony w 1876 roku.
W ramach Galicyjskiej Kolei Transwersalnej w 1884 roku, otwarto linie kolejowe o łącznej długości 577 km. Były to trzy odcinki. Pierwszy odcinek: Czadca – Zwardoń – Żywiec – Sucha – Chabówka – Limanowa – Nowy Sącz, z odgałęzieniami Sucha – Skawina – Podgórze (obecnie Kraków Płaszów) oraz Skawina – Oświęcim. Drugi odcinek: Stróże – Jasło – Sanok – Zagórz, z odgałęzieniem do Gorlic. Trzeci odcinek: Chryplin (koło Stanisławowa) – Buczacz – Czortków – Husiatyn.
Stacjami końcowymi były Czadca na Węgrzech (obecnie na Słowacji) i Husiatyn (obecnie na Ukrainie). Cały szlak liczył łącznie 768 km. Po wielkiej wojnie światowej większość szlaku Galicyjskiej Kolei Transwersalnej znalazło się na terenie odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej.
Po drugiej wojnie światowej.
Po drugiej wojnie światowej Polska część szlaku kolejowego kończył się na stacji Olszanica. W 1951 roku, nastąpiła korekta granic między Polską, a Republiką Ukraińską (CCCP), wówczas szlak Polski sięgnął do Ustrzyk Dolnych i Krościenka.
Obecnie linia Kolei Transwersalnej znajduje się w trzech krajach: Polska, Ukraina i Słowacja i nie jest jednolitym organizmem. Na Ukrainie większość linii przekuto na szeroki tor, 1520 mm. Odcinek do Chyrów pozostał normalno-torowy. Odcinek Stanisławów – Buczacz został fizycznie zlikwidowany przez niemców latem 1944 roku i nigdy nie został odbudowany. Na Słowację, Polskie pociągi dojeżdżają do miejscowości Medzilaborce, przejeżdżając tunelem Łupkowskim.
Linia kolejowa Nr 102.
Linia kolejowa Nr 102; Przemyśl – Malhowice, ma długość 12,380 km, jest jednotorowa, zelektryfikowana. Dalej linia prowadzi do nieczynnego przejścia granicznego Hermanowice – Chyrów (na Ukrainie). Był to szlak Krościenko – Chyrów - Przemyśl. Przejście zostało całkowite zamknięte w 1994 roku. Tor w dalszym ciagu istnieje. Linia jest obecnie wykorzystywana do przejazdu wagonów i lokomotyw na tory odstawcze znajdujące się na stacji Przemyśl Bakończyce. Linia została zbudowana w 1872 roku, jako część Pierwszej Węgiersko-Galicyjskiej Kolei Żelaznej, łączącej Przemyśl i poprzez Kolej galicyjską imieniem Karola Ludwika, Lwów z Sátoraljaújhely na Węgrzech i Budapesztem. W okresie Polski Ludowej zachowany po stronie sowieckiej tor rozstawu normalnego, pozwalał na przejazd z Krościenka przez Starzawę, Chyrów i Niżankowice do Malhowic. Po tym szlaku kursowały dalekobieżne pociągi w Bieszczady. Pociągi te były niedostępne dla mieszkańców CCCP. Na stopniach wagonów stali żołnierze sowieccy i pilnowali pasażerów i polskich kolejarzy. W 1963 roku, zawarto umowę międzyrządową. Pozwalała ona na kontrolowanie pasażerów i kolejarzy w pociągach na terenie CCCP. Nie było odprawy granicznej i konieczności posiadania paszportów, ale dowód osobisty był konieczny. W 1994 roku, ruch pociągów osobowych został wstrzymany. Nie zawarto żadnej umowy z rządem Ukrainy. W 2022 roku, przeprowadzono remont po stronie Polskiej. Na odcinku z Krościenka w kierunku granicy są eksploatowane turystyczne drezyny. Na stacji Chynów prawdopodobnie tory przekuto na szeroki.
Linia kolejowa Nr 108.
W Polsce, linia Nr 108 Stróże - Krościenko ma długość 160,500 km. Jest to linia jednotorowa, niezelektryfikowana. Tylko odcinek 47 km, Stróże - Jasło jest zelektryfikowany. Elektryfikacje zbudowano w 1988 roku. Także szlak Nr 96 Tarnów - Leluchów jest zelektryfikowany, a należał do Galicyjskiej Kolei Transwersalnej.
Szlak Nr 108 jest technicznie trudna i tylko krótkie odcinki pozwalają na prędkość 80 km/h. Wiele odcinków pozwala na prędkość biegu pociągu zaledwie 40 km/h. Od 2017 roku, rozpoczęto konieczne remonty na szlaku Nr 108. Budowane są nowe perony na przystankach. Wymieniono ponad 26 km torów. Remonty te trwają, a ich celem jest wzrost prędkości biegu pociągów osobowych.
Dla regionu Bieszczad istotne są połączenia kolejowe do Jasła i Rzeszowa, bo tam jest już trakcja elektryczna i dojeżdżają EZT (elektryczne zestawy trakcyjne) z Przemyśla, Tranowa i Krakowa. Wciąż niezrealizowany jest program elektryfikacji linii Nr 108, aż do Krościenka. O planach elektryfikacji mówiono już w 80-latach. Jest szansa aby szlak Nr 108 był zelektryfikowany do 2027 roku.
Dla mieszkańców ważna byłaby budowa łącznicy Jedlicze - Szebnie lub nawet Krosno - Przybówka, która znacznie skróciłaby drogę do Rzeszowa. Połączenie do Rzeszowa jest bardzo ważne bo do Rzeszowa już dojeżdżają pociągi Pendolino, a więc można dojechać do Krakowa, Warszawy, Iławy, Tczewa, Gdańska, Gdyni i Kołobrzegu.
Warto w tym miejscu napisać, że nigdy w historii Galicyjskiej Kolei Transwersalnej nie było takiego pociągu osobowego, który przejeżdżał by cały szlak.
W 2006 roku, Sanok utracił pociągi pośpieszne. Pozostał tylko nieduży ruch lokalny, z którego częściej korzystali turyści niż mieszkańcy. Szynobusy kursowały zwykle tylko do Jasła, Zagórza i Rzeszowa.
W 2010 roku, planowano całkowitą likwidację kolejowego ruchu pasażerskiego, wysuwając argument nierentowności. W 2013 roku, wstrzymano całkowite ruch osobowy na odcinku Nowy Zagórz - Krościenko. Od 2016 roku, kilka pociągów przemianowano na turystyczne, bo rozpoczęły kursy tylko w weekendy, czyli nie dla mieszkańców. Jednak zawsze jest szansa na powrót normalnego ruchu pasażerskiego.
Ruch pasażerski jest obsługiwany przez spółkę Przewozy Regionalne (PolRegio), pociągi lokalne, a pociągi pośpieszne przez spółkę TLK oraz InterCity. W 2016 roku, dworzec w Sanoku obsługiwał do 50 pasażerów w ciągu doby.
Stacja kolejowa Sanok.
Stacja położona jest na linii kolejowej Nr 108 Stróże - Krościenko. Została uruchomiona w 1884 roku. Z początkiem XX wieku, stacja Sanok obsługiwała pociągi osobowe relacji: Stróże - Chyrów, Stróże - Zagórz, Krosno - Zagórz, Sanok - Nowy Łupków - Miedzilaborce. Ze stacji korzystała „Sanocka fabryka wagonów”. W 1967 roku, plac przed dworcem stał się dworcem autobusowym firmy PKS.
Dworzec jest typowym budynkiem galicyjskim, dwupiętrowy, nie podpiwniczony, przykryty dwuspadowym dachem pokrytym czerwoną dachówką. Poddasze jest zagospodarowane. Od strony równi stacyjnej, przy budynku jest zadaszenie wsparte na żeliwnych podporach i przykryte blaszanym dachem. Z zewnątrz budynek jest bardzo zadbany, z jasno-żółtą elewacją. Budynek nie jest dostępny dla podróżnych i wewnątrz nie ma kas biletowych. Toalety dla podróżnych to tradycyjne kabiny Toj-toj. Przy dworcu jest parking, a także parking dla rowerów.
Ostatni remont dworca został zakończony w 1994 roku. We wnętrzu były; trzy kasy, bar „Semafor”, poczekalnia i mieszkania dla rodzin kolejarskich. W 2005 roku, dworzec został zamknięty dla podróżnych z uwagi na znaczne ograniczenie kursujących pociągów. W 2015 roku, dworzec został wpisany do gminnego rejestru zabytków.
W tym czasie, dworzec autobusowy został przeniesiony na południowa stronę stacji kolejowej, gdzie zbudowano nowy budynek dworca autobusowego (ulica Kazimierza Lipińskiego, DK Nr 84).
Na stacji jest jeden peron wyspowy z dwiema krawędziami peronowymi. Peron 1 ma długość 220 m. Peron jest typu niskiego i ma wysokość 0,3 m od główki szyny. Nawierzchnia peronu jest wykonana z betonowej kostki brukowej. Na peronie są ławki, wiaty przystankowe, kosze na śmieci, nagłośnienie, oświetlenie typu ulicznego.
Dojście na peron oraz do dworca autobusowego zapewnia kładka nad torami, która została oddana do eksploatacji w 1982 roku. Jej wykonawca była fabryka „Autosan”. W 2019 roku, kładka została całkowicie wyremontowana. Obecnie jest krytą estakadą z schodami i windami dla osób niepełnosprawnych i podróżnych z większym bagażem. Estakada jest przeszklona.
Obecnie (2023 rok) na stacji jest 6 torów. Tor 1 i 2 są przy Peronie 1. Tor 3 znajduje się przy rampie towarowej i jest użytkowany. Na terenie stacji są także zabudowania służb kolejowych. Dawne magazyny kolejowe są wykorzystywane przez placówki handlowe. Sygnalizacja kolejowa na stacji jest z semaforami świetlnymi. Stacja jest bardzo zadbana.
W 2015 roku, stacja obsługiwała około 20 pasażerów w ciągu doby. W 2020 roku, stacja obsługiwała do 50 pasażerów w ciągu doby. W maju 2023 roku, ze stacji Sanok można była odjechać kilkoma pociągami. Kierunki: Gliwice - 1 pociąg. Jasło - 6 pociągów. Katowice - 1 pociąg. Kłodzko Miasto - 1 pociąg. Kraków Główny - 5 pociągów. Łupków - 2 pociągi. Opole - 1 pociąg. Tarnów - 10 pociągów. Ustrzyki Dolne - 3 pociągi. Zagórz - 3 pociągi. Pociąg TLK „Wetlina” kursuje w wydłużonej relacji Kłodzko Miasto – Zagórz. Dzięki temu dojedziemy w Bieszczady bezpośrednio z Kłodzka, Nysy, Opola, Gliwic, Zabrza, Katowic oraz oczywiście Krakowa i Tarnowa. Z Kłodzka Miasta pociąg wyrusza o 14:10, zatem przejechanie całej trasy trwa nieco ponad 9 godzin. Podróż na trasie Sanok - Kraków Główny trwa około 5 godzin. Relacje są obsługiwane przez SZT należące do SKPL.
Opracował Karol Placha Hetman