Kraków 2007-10-01
180 Rozdział 1961-09-29
OKB Mikojan i Guriewicz MiG-21 w Polsce
Polska
Historia
Naddźwiękowy samolot myśliwski, działający w "każdych warunkach pogodowych".
Artykuł ten jest syntezą historii użytkowania samolotów MiG-21 w Wojsku Polskim. Samoloty MiG-21 były w Polsce użytkowane od 1961 roku do 2003 roku. Ostatnie samoloty skreślono ze stanu w styczniu 2004 roku.
Sprawa licencji na produkcję samolotów MiG-21 w Polsce.
Dla licencyjnego samolotu MiG-21 przewidziano w Polsce oznaczenie Lim-7. Odpowiednie dokumenty podpisano już w lipcu 1956 roku i styczniu 1957 roku. Jednak, w tym czasie wzrosła nieufność Kremla do nowych władz PZPR z Władysławem Gomułką na czele. W dniach 24-25 maj 1957 roku, w Moskwie, przebywała delegacja Polska nalegająca na sprzedaż licencji. Nikita Chruszczow polskie nalegania skomentował; "... jeśli wszyscy chórem zapewnicie, że zachowacie tajemnicę, ja wam i tak nie uwierzę".
Ostatecznie, w tym czasie, zgodzono się tylko na sprzedaż Wojsku Polskiemu 36 egzemplarzy samolotów MiG-19.
Znawcy tematu zauważą tutaj może pozorne nieścisłości, że niemal w połowie 50-tych lat jest mowa o myśliwcu MiG-21. Ale nie ma tu żadnych nieścisłości. Chruszczow mówił tutaj o samolocie MiG-21 opartym na doświadczalnym E-5 produkowanym bardzo krótko, a nie o późniejszym i powszechnie znanym MiG-21 / E-6.
Jednak w 1960 roku, temat samolotów MiG-21 na nowo powrócił. Wiązało się to z „Kryzysem Kubańskim”. Władza sowiecka wyraziła zgodę na sprzedaż samolotów MiG-21 F, bez prawa produkcji. Czy Polska próbowała, w kolejnych latach, jeszcze raz uzyskać licencje ? – Tego nie wiadomo.
MiG-21 F-13
Konstruktorzy OKB Mikojan otrzymali do dyspozycji nowy, mocniejszy silnik. Silnik AM-11 F, który w produkcji oznaczono R-11 F-300, ma ciąg 1 x 3 800 kG., a z dopalaniem 1 x 5 625 kG. Silnik ten stworzył realne możliwości budowy seryjnego samolotu myśliwskiego o prędkości lotu Ma-2. Zdecydowano się na zbudowanie prototypu, który oznaczono E-6.
Nowy samolot po raz kolejny otrzymał powiększoną instalację paliwową. Ilość paliwa osiągnęła wartość 2 300 litrów. Dodatkowo pod kadłubem samolotu można było zawiesić zbiornik o pojemności 490 litrów. Zmianie uległo także skrzydło. Zamiast trzech par, zamontowano tylko dwie pary kierownic aerodynamicznych oraz obcięto o 0,30 m końce skrzydeł dla poprawy sztywności. Usterzenie poziome obniżono w dół do płaszczyzny skrzydeł. Z tego też powodu, zamiast dwóch pod kadłubem kierownic aerodynamicznych wprowadzono jedną centralną.
W dniu 20.05.1958 roku, prototyp E-6 oblatał Władimir A. Niefiedow. W jednym z kolejnych lotów, na wysokości 12 500 m, osiągnął on prędkość 2 175 km/h ( Ma-2,05 ).
W nowym prototypie samolotu E-6/2 elektryczny awaryjny układ sterowania zastąpiono hydraulicznym. Stożek wlotu powietrza otrzymał możliwość poosiowego przesuwania się i zajmuje automatycznie jedną z trzech pozycji. Dodatkowo na kadłubie zamontowano upusty powietrza.
Prototyp samolotu E-6/2 pilotowany przez K. K. Kokkinaki wykonał pierwszy lot 15.09.1958 roku. Potem rozpoczęto testy, które zakończono 24.02.1959 roku. Jednocześnie ruszyła produkcja seryjna samolotu, pod nazwą MiG-21 F ( forsirowannyj ) Do końca 1959 roku, wyprodukowano 30 samolotów, a pozostałe 10 egzemplarze w 1960 roku. Zakładem produkcyjnym była fabryka w Gorki. Tam samolot otrzymał oznaczenie Typ 72. Samolot w próbach osiągnął dobre wyniki. Prędkość 2 100 km/h ( Ma-1,97 ).
Trzy pierwsze maszyny seryjne trafiły do OKB Mikojana. Wówczas otrzymały nowe uzbrojenie – k.p.r. K-13 ( R-3 ). Myśliwce te otrzymały oznaczenie; E-6 T/1, E-6 T/2 i E-6 T/3. Razem z rakietami K-13 samoloty otrzymały radio-dalomierz SRD-5 M lub MK i kalkulator (wylicznik) strefy odpaleń WRD-2 A. Określa on skuteczną odległość odpalenia pocisku w zależności od wysokości, prędkości myśliwca i prędkości zbliżania do celu. W samolotach nie montowano lewego działka. Pozostało tylko jedno.
Próby samolotu MiG-21 F-13 trwały do końca 1960 roku. W 1960 roku, zbudowano 114 maszyn. Następnie zakład przeszedł na budowę wersji MiG-21 F-13 ( typ 74 ). Samolot otrzymał instalację paliwa o pojemności 2 500 litrów i kilka innych zmian. W tej postaci MiG-21 F-13 ( typ 74 ) był budowany w latach 1960-1962. W fabryce w Gorki zbudowano 551 sztuk, a w Tbilisi 17 sztuk. Na eksport samoloty budowano w latach 1962-1965. Licencję przekazano Czechosłowacji i Chinom.
MiG-21 F-13 dla Polski.
Z początkiem 60-tych lat, nadeszła epoka samolotów myśliwskich, osiągających dwukrotną prędkość dźwięku. Konieczność posiadania tego typu maszyny stawała się nagląca. Samolot MiG-19 nie spełniał wszystkich pokładanych w nim nadziei. Wprowadzenie nowej techniki, w postaci myśliwców MiG-21 F-13, często starano się określić jako „drugą rewolucję techniczną w Polskim Lotnictwie”. ( Pierwszą rewolucją było wprowadzenie samolotów MiG-15, Lim-1/2. ) Jednak, myśliwce MiG-21 F-13 nie mogły stanowić przełomu. Nie posiadały stacji radiolokacyjnej. Były tylko dwa nowe elementy; dwukrotna prędkość dźwięku i pociski p-p z termiczną głowicą naprowadzającą.
MiG-21 F-13 to pierwszy wariant zakupiony przez Polskę. Do Polski trafiły wyłącznie samoloty nowe, produkowane w CCCP w zakładzie w Gorki. Samolot jako napęd posiada silnik R-11F-300 o ciągu 1 x 3 822 kG. i 1 x 5 625 kG. z dopalaniem.
Pierwszy samolot sprowadzono do Polski w dniu 29.09.1961 roku, w ścisłej tajemnicy. Samolot miał numer seryjny 741217 i otrzymał nb 1217. Umieszczono go w Centrum Szkolenia Lotniczego w Modlinie. Samolot był silnie strzeżony, a dostęp do niego miały nieliczne osoby. Trudno dzisiaj powiedzieć ile lotów wykonał ten egzemplarz w pierwszych miesiącach swojej bytności w Polsce. Jedno jest pewne, że regularnego szkolenia jeszcze na nim nie prowadzono. Oficjalnie miał stanowić pomoc w szkoleniu personelu latającego i technicznego.
Równolegle, w listopadzie 1961 roku, do CCCP posłano pierwszą grupę 16 pilotów w celu przeszkolenia. Piloci pochodzili z: 62 PLM w Krzesinach oraz z 1 PLM z Mińska Mazowieckiego. Kolejne 8 samolotów MiG-21 F-13 dostarczono we wrześniu 1962 roku. Jesienią 1962 roku, rozpoczęto szkolenie kolejnej grupy pilotów z wybranych pułków bojowych. Kolejne 6 maszyn trafiło do 1 PLM w Mińsku Mazowieckim i niemal równocześnie do 11 PLM. Ostatecznie Wojsko Polskie otrzymało 25 sztuk.
W 1973 roku, w czasie trwania konfliktu na Bliskim Wschodzie 12 samolotów MiG-21 F-13 sprzedano Syrii. Ostatnie samoloty tego typu skreślono ze stanu w 1978 roku. Natomiast pierwszy egzemplarz MiG-21 F-13 z numerem burtowym 1217 przetrwał w Zamościu do 1994 roku i został sprzedany zagranicznemu kolekcjonerowi.
MiG-21 PF
W trakcie rozwoju myśliwca MiG-21 zwiększeniu uległy wymagania, co do systemu uzbrojenia. Docelowo myśliwiec frontowy miał posiadać zdolność zwalczania celów powietrznych dniem i nocą w „każdych warunkach pogodowych”.
Nowe wymagania zrealizowano w prototypie E-7. Zmiany w konstrukcji i wyposażeniu w stosunku do E-6 były duże. Powiększono przednią część kadłuba, dla pomieszczenia nowego wyposażenia, a przede wszystkim stacji radiolokacyjnej CD-30. Jej antena znalazła się w powiększonym stożku wlotowym.
Aby celownik radiolokacyjny wykorzystać lepiej, zmianie musiało ulec uzbrojenie. Pojawiły się k.p.r. klasy p-p RS-2 U. Są to rakietowe pociski kierowane radiolokacyjnie. Myśliwiec uzyskał możliwość współpracy z naziemnym półautomatycznym systemem naprowadzania Wozduch-1 poprzez odbiornik radioliniowy Lazur. Dodatkowo w wyposażeniu pojawiło się; urządzenie zapytująco-odzewowe ( z angielska IFF ) SPO-2, pilot automatyczny KAP-1 oraz RW-UM, RUM ASP-5 N zastąpił prosty celownik kolimatorowi PKI. Na nowym myśliwcu nie montowano działek. Samolot otrzymał większe koła dla korzystania z lotnisk gruntowych.
W dniu 9.04.1959 roku, prototyp E-7/1 oblatał pilot Piotr M. Ostapienko. W dniu 8.05.1960 roku, próby zakładowe dobiegły końca. Od czerwca 1960 roku, zakład w Gorki podjął produkcję seryjną maszyn pod oznaczeniem MiG-21 P typ 76 ( pieriechwatczik ) Na próbach państwowych zastrzeżenia budziła praca stacji radiolokacyjnej i zbyt mały jej zasięg. Sukces przyniósł dopiero E-7/4, który w sierpniu i wrześniu 1962 roku, przeszedł pomyślnie próby zakładowe i został skierowany do produkcji pod oznaczeniem MiG-21 PF ( ponownie typ 76 ). Samolot otrzymał stację radiolokacyjną CD-30 T, która w produkcji została oznaczona RP-21 i pociski RS-2 US.
Stacja radiolokacyjna wykrywa bombowiec z odległości 20 km, a automatyczne śledzenie celu rozpoczyna od 11 km. Samolot otrzymał mocniejszy silnik R-11 F2-300 o ciągu 1 x 3 870 kG., z dopalaniem 1 x 6 000 kG. Instalacja paliwowa ma pojemność 2 780 litrów, poprzez dodanie nad-kadłubowego, 7 zbiornika o pojemności 170 litrów. MiG-21 PF był produkowany w fabryce w Gorki na potrzeby własne w latach 1962-1964, a na eksport w latach 1964-1966.
MiG-21 PF w Polsce. 1964 rok.
W dniu 14.04.1964 roku, na uzbrojenie Lotnictwa Polskiego trafiły pierwsze egzemplarze MiG-21 PF, wyposażone w stacje radiolokacyjną RP-21, k.p.r. RS-2 US naprowadzane systemem radiolokacyjnym, powiększony zapas paliwa i kilka innych nowości. Samoloty te stanowiły zupełnie nową jakość, bo w przeciwieństwie do poprzedniej wersji mogły już działać w dzień i w nocy, w „każdych warunkach atmosferycznych”.
Pierwsze 4 MiG-21 PF przyjęto na stan 62 PLM, w dniu 14.04.1964 roku. Kolejne 2 maszyny przyjęto w dniu 26.10.1964 roku. samoloty MiG-21 PF początkowo trafiły na uzbrojenie: 3 PLM z Wrocławia, 13 PLM z Łęczycy, 26 PLM z Zegrza Pomorskiego, 40 PLM ze Świdwina, 41 PLM z Malborka. Do końca 1964 roku, sprowadzono 17 maszyn.
Łącznie Polska kupiła 85 samolotów MiG-21 PF. Dostawy zakończono w 1966 roku. Łącznie maszyny trafiły do dziewięciu pułków bojowych oraz do szkół personelu technicznego w Zamościu i Oleśnicy. W Polskim Lotnictwie samoloty służyły bardzo długo. Ostatnie 39 sztuk skreślono ze stanu w 1989 roku, w ramach redukcji zbrojeń.
MiG-21 U
Duża ilość zbudowanych myśliwców wywołała konieczność dostarczenia wojsku wersji dwumiejscowej. Za bazę posłużył MiG-21 F-13 ( typ 74 ). Prototyp E-6 U ( uczebnyj ) wykonał pierwszy lot 17.10.1960 roku. Pilotem był Piotr Ostapienko. Miejsca ustawiono w tandem. Pojemność instalacji paliwowej wyniosła 2 350 litrów. Samolot pozbawiono działka, ale w zasobniku podwieszanym pod kadłubem znajdował się km. kal. 12,7 mm, z zapasem 60 sztuk naboi. Zasobnik można montować zamiennie ze zbiornikiem paliwa. Samolot otrzymał telefon pokładowy SPU-7 i urządzenie imitacji uszkodzeń.
Samolot w produkcji oznaczono MiG-21 U ( typ 66, 66-400 ). Budowano go w Tbilisi na potrzeby własne w latach 1962-1966, a na eksport 1964-1968. W Moskwie produkowano hybrydę MiG-21 U ( typ 66, 66-600 ) z powiększonym usterzeniem pionowym i spadochronem hamującym u nasady statecznika.
MiG-21 U w Polsce. 1965 rok.
Dla celów szkoleniowych sprowadzano wersje szkolno-bojowe. Najpierw były to wersje MiG-21 U ( 66-400 ) sprowadzone w maju i czerwcu 1965 roku. W sumie zakupiono 6 sztuk. Wraz z MiG-21 PFM zakupiono 5 maszyn MiG-21 U ( 66-600 ). Pierwszy z nich trafiły do Polski w dniu 8.07.1966 roku. Skreślono je ze stanu, 3 sztuki w grudniu 1989 roku, a 2 sztuki w lutym 1990 roku. Samoloty przekazano do muzeów w Krakowie i Drzonowie.
MiG-21 PFM
Na samolotach MiG-21 PF uległy pogorszeniu charakterystyki startu i lądowania. Dlatego opracowano dwa prototypy E-6 W/1 i E-6 W/2. Testowano na nich między innymi; dodatkowe rakiety startowe, lądowanie na zwiększonych kątach natarcia z 10-11 stopni do 16-18 stopni, a przede wszystkim nadmuch na klapy. Efektem tych badań był samolot MiG-21 PFS ( typ 94, S od SPS ). Samolot wraz z silnikiem R-11 F2S-300 otrzymał instalację nadmuchu na klapy, spadochron u nasady usterzenia pionowego, z możliwością otwarcia przed przyziemieniem, o powierzchni powiększonej z 16 m2 do 19 m2. Myśliwiec produkowano w Gorki na potrzeby własne w latach 1964-1965, a w Moskwie na eksport w latach 1966-1968.
MiG-21 PFM w Polsce. 1966 rok.
Od lutego 1966 roku, rozpoczęły się dostawy MiG-21 PFM typ 94. Pierwsza partia dotarła do Polski w dniu 4.02.1966 roku. Dostawa obejmowała 10 maszyn. Kolejne 25 trafiły w dniu 5.08.1966 roku.
Jak się okazało MiG-21 PFM był wersją najliczniej eksploatowaną w Lotnictwie Polskim. Łącznie do Polski dostarczono 132 samoloty MiG-21 PFM. dostawy samolotów ukończono w 1969 roku. samoloty trafiły na uzbrojenie aż 10 pułków lotniczych. W ciągu całej służby wersje MiG-21 PFM były eksploatowane w następujących pułkach; 4 PLM potem 2 PLM w Goleniowie, 10 PLM w Łasku, 11 PLM w Wrocławiu, 26 PLM w Zegrzu Pomorskim ( od 1989r. 9 PLM ), 34 PLM-MW w Babich Dołach, 39 PLM w Mierzęcicach, 40 PLM w Świdwinie, 41 PLM w Malborku, 62 PLM w Krzesinach ( od 1995r. 3 PLM ).
Samoloty MiG-21 PFM ostatecznie wycofano z eksploatacji w dniu 11.12.1997 roku. Uroczystość pożegnania MiG-21 PFM nastąpiła na lotnisku w Krzesinach w dniu 24.03.1998 roku.
MiG-21 R
Na bazie MiG-21 PFM opracowano samolot rozpoznawczy MiG-21 R ( Typ 94 R ) z silnikiem R-11 F2S-300 z instalacją SPS. Łączna pojemność instalacji paliwowe wynosi 2 800 litrów. Dla uzyskania odpowiedniego zasięgu samolot otrzymał dodatkowe dwa zewnętrzne węzły podwieszenia dla zbiorników paliwa o pojemności 2 x 490 litrów. Samolot otrzymał nowe wyposażenie; autopilot AP-155, stację ostrzegawczą SPO-3, która ostrzega z każdego kierunku ( SPO-2 tyko z tyłu ). Stacja ta odpala automatycznie lub ręcznie dipole z wyrzutnika ASO-21. Można z samolotu także ręcznie odpalać naboje termiczne PRP-26 ( znane bardziej jako flary ).
Samolot może przenosić zasobniki; Typu R – stacja rozpoznania radioelektronicznego; SRS-6, SRS-7 M, Romb-4 A, Romb-4 B i aparat foto A-39. Typu D – do fotografowania dziennego 7 aparatów foto. Typu N – do fotografowania nocnego 1 aparat UA-47 i 152 naboje oświetlające FP-100. Typu T – rozpoznania telewizyjnego, używany tylko w CCCP, aparatura Barij-M.
Samoloty MiG-21 R budowano w w fabryce Gorki w latach 1965-1971.
MiG-21 R w Polsce. 1968 rok.
Posiadanie przez Polskę skutecznego lotnictwa rozpoznawczego nigdy nie była bagatelizowane. Można powiedzieć, że rozpoznanie powietrzne było w Polsce priorytetem. Kiedy w ofercie eksportowej CCCP pojawiła się wersja MiG-21 R, nasz kraj postanowił skorzystać z oferty.
W 1968 roku, w Polsce pojawiły się pierwsze samoloty w wersji rozpoznawczej MiG-21R, które zastąpiły samoloty Lim-2R. Najpierw były 2 egzemplarze, które rozpoczęły służbę w dniu 28.09.1968 roku. Docelową ilość 36 sztuk osiągnięto w 1973 roku. W służbie pozostawały bardzo długo. Ostatnie samoloty wycofano ze służby w 2000 roku.
Polska zakupiła zasobniki rozpoznawcze typu D i R. Główną bazą dla samolotów MiG-21 R był 32 PLRT w Sochaczewie.
MiG-21 M
W 1968 roku, pojawił się znacznie zmodernizowany myśliwiec. Maszyna otrzymała oznaczenie MiG-21 SM typ 15, E-7 SM. Wyposażono ją w silnik R-13-300 o ciągu 1 x 3 990 kG, bez dopalania i 1 x 6 360 kG, z dopalaniem. Dzięki nowemu silnikowi, który ma podwyższoną sprawność, prędkość przy ziemi wzrosła z 1 200 km/h do 1 300 km/h. W trakcie produkcji zaczęto montować wzmocniony silnik R-13-300 o ciągu 1 x 4 010, a z dopalaniem 1 x 6 478 kG.
W płatowcu na stałe zabudowano dwulufowe działko GSz-23 Ł z zapasem 200 naboi. Zwiększono udźwig uzbrojenia do 1 300 kg. Pojawiła się radiostacja R-832 M. Pojemność instalacji paliwowej uległa zmniejszeniu do 2 685 litrów, ale zrekompensował to zbiornik podwieszany 800 litrowy. Samolot na stałe otrzymał aparat foto A-39. Płatowiec wyposażono zasobnik WRe ( do walki radioelektronicznej ) SPS-141 E i wyrzutniki ASO-21 z nabojami PRP-26 i pułapkami termicznymi PPI-26.
Samolot MiG-21 SM produkowano w Gorki w latach 1968-1974, tylko na potrzeby własne.
MiG-21 M to wersja MiG-21 SM zubożona. Samolot MiG-21 M typ 96, E-7 M otrzymał silnik R-11 F2S-300 lub R-11 F2SK-300, radiostację R-802 W. Samolot MiG-21 M produkowano w Moskwie na eksport, w latach 1968-1971. W 1971 roku, licencję samolotu sprzedano Indiom.
MiG-21 M w Polsce. 1969 rok.
W dniu 30.12.1969 roku, Polska otrzymała pierwsze 6 sztuk samolotu MiG-21 M. Ich wprowadzenie pozwoliło wycofać z eksploatacji pierwsze samoloty naddźwiękowe lotnictwa polskiego MiG-19P/PM i MiG-21F-13. Dostawy ukończono już w 1971 roku. Łącznie kupiono 36 sztuk.
Polskie samoloty MiG-21 M były dostarczone w wersji zubożonej; silniki R-11 F2S-300, stacja radiolokacyjna RP-21, pociski RS-2 US.
Pierwsze maszyny trafiły do CSL w Modlinie. Pierwszą jednostką bojową, która otrzymała MiG-21 M był 41 PLM w Malborku. Wersja ta znalazła się także na uzbrojeniu 1 PLM w Mińsku Mazowieckim i 26 PLM ( a od 1989 roku, 9 PLM ) w Zegrzu Pomorskim.
W 1990 roku, były jeszcze na uzbrojeniu samolotów MiG-21 M w liczbie 27 sztuk, a w 2000 roku, jeszcze 15 sztuk. Dokładnie po 30 latach służby samoloty MiG-21 M zostały wycofywane z lotów i kasowane.
MiG-21 US
Odmiana MiG-21 US należy do drugiej generacji samolotów MiG-21. Wersja szkolno-bojowa dla samolotów z instalacja nadmuchu na klapy SPS. Oprócz instalacji i odpowiedniego silnika samolot otrzymał w pierwszej kabinie fotel wyrzucany KM-1 U, a w drugiej KM-1I; otwierany peryskop dla instruktora KKO-5; powiększony zbiornik nad kadłubem, pojemność całkowita - 2 450 litrów.
Samoloty produkowano w Tbilisi, w latach 1966-1970, dla siebie i na eksport.
MiG-21 US w Polsce. 1969 rok.
Samoloty szkolno-bojowe MiG-21 US zakupiono dla szkolenia pilotów wersji MiG-21 M. Pierwszy samolot rozpoczął służbę 28.08.1969 roku. Ostatni dostarczono 25.07.1970 roku. Łącznie zakupiono 12 sztuk.
Samolot otrzymał fotele KM-1 U i KM-1 J.
W czasie służby wydarzyła się tylko jedna katastrofa. W dniu 7.07.1976 roku, w katastrofie samolotu MiG-21 US z numerem burtowym 4609, zginęło dwóch pilotów.
MiG-21 MF
MiG-21 MF typ 96 F to zmodernizowany MiG-21 M. Była to wersja eksportowa z silnikiem R-13-300 i poprawionym wyposażeniem. W praktyce jednak wiele krajów zakupiło wersję zubożoną, z silnikami R-11. Samolot produkowano w fabryce w Moskwie w latach 1970-1974, i w fabryce w Gorki w 1975 roku.
MiG-21 MF w Polsce. 1972 rok.
Niemal równolegle z MiG-21 M, wprowadzono na uzbrojenie MiG-21 MF typ 96A. Dostawy trwały od końca 1972 roku, do 1975 roku. W dniu 11.12.1972 roku, dostarczono 9 pierwszych maszyn. Łącznie Polska kupiła 120 samolotów MiG-21 MF.
Podczas dostawy przyprowadzono partię MiG-21 MF z CCCP, w których zakwestionowano jakość wykonania płatowca. Dowództwo dywizji odmówiło przyjęcia tych samolotów. Z Malborka odesłano je do producenta. W związku z tym ostatnia partia 20 maszyn MiG-21 MF została nam dostarczona wyjątkowo z zakładów Gorki. Samoloty te mają nietypowe numery seryjne z tak zwanym prefiksem 96A00. Przyjęto je 11.12.1975 roku.
Samoloty MiG-21 MF wprowadzono na wyposażenie: 4 PLM w Goleniowie, 10 PLM w Łasku, 11 PLM we Wrocławiu, 26 PLM w Zegrzu Pomorskim, 28 PLM w Słupsku, 34 PLM-MW w Babich Dołach, 41 PLM w Malborku, 62 PLM w Krzesinach.
Koniec użytkowania samolotów MiG-21 MF nastąpił w 2002 roku. W czasie służby utracono 20 sztuk ( 3 w katastrofach, 16 w awariach, 1 z powodu uszkodzeń ).
MiG-21 UM
Dla potrzeb szkolenia pilotów III i IV generacji myśliwców MiG-21, opracowano wersję szkolno-bojową MiG-21 UM typ 69, E-6 UM. Maszyny te produkowano w Tbilisi w latach 1971-1982. Zbudowano 1 133 sztuki.
MiG-21 UM w Polsce. 1971 rok.
To ostatnia, kupiona przez Wojsko Polskie, wersja samolotu szkolno-bojowa. Pierwsze samoloty trafiły do Polski 26.07.1971 roku. Dostawy samolotu zrealizowano w dwóch okresach. W latach 1971-1975 i w latach 1980-1981. Ta druga seria posłużyła do szkolenia pilotów ostatniej zakupionej wersji MiG-21 bis.
Polskie MiG-21 UM typ 69 wyposażono w; autopilota AP-155, zamiast do tej pory używanego KAP-2. Zewnętrznie samolot otrzymał 4 zaczepy uzbrojenia. Łącznie kupiono 54 maszyny MiG-21 UM.
Ostatni lot na tym typie zanotowano w 41 ELT w Malborku. Wykonano go w dniu 19.12.2003 roku. Podczas eksploatacji 4 samoloty utracono w katastrofach, a 1 w awariach.
MiG-21 bis.
Samolot MiG-21 bis należy do czwartej i ostatniej generacji MiG-21.
W lutym 1971 roku, z zebranych doświadczeń z konfliktów, w których wzięły udział myśliwce MiG-21, wyłoniła się koncepcja poszerzenia możliwości bojowych samolotu na bliskich odległościach i na małych wysokościach. W ten sposób narodził się MiG-21 bis typ 75, E-7 bis.
Maszyna otrzymała nowy silnik R-25-300 o ciągu 4 020 / 6 960 kG, z drugim dopalaniem, który pozwala przy prędkości Ma>1 i na wysokości do 4 000 m, dysponować przez 3 minuty ciągiem 9 720 kG. Prędkość wznoszenia wzrosła do 225 m/s., kiedy to MiG-21 F-13 ma 150 m/s, a MiG-21 SM ma 130 m/s. Czas rozpędzania z 600 km/h do 1 100 km/h z 28 sekund zmalał do 19 sekund. Przeciążenia eksploatacyjne z 7 g. wzrosły do 8,5 g.
Instalacja paliwowa osiągnęła pojemność 2 885 litrów. Maszynę uzbrojono w k.p.r. klasy p-p R-13 M i R-55, a później R-60 M.
Maszyny MiG-21 bis produkowano w Gorki w latach 1972-1982, a do 1987 roku, na potrzeby Indii, mimo iż w 1980 roku, licencje na te samoloty sprzedano właśnie Indiom. Zbudowano 2 030 sztuk.
MiG-21 bis w Polsce. 1980 rok.
W dniu 4.02.1980 roku, do Polski, piloci sowieccy przyprowadzili pierwsze 10 maszyn. Do służby weszły 6.03.1980 roku. W latach 1980-1982 otrzymaliśmy 72 egzemplarze wersji MiG-21 bis. Zakup tych samolotów był niejako wymuszony. Rozpoczęła się druga zimna wojna. Samoloty te uchronił nas przed zakupem samolotów MiG-25 RB rozpoznawczych i MiG-25DP przechwytujących do zwalczania rozpoznawczych SR-71. W układzie warszawskim tylko Bułgaria zakupiła MiG-25. Z drugiej strony mogliśmy zakupić większą liczbę sprowadzanych od 1980r. myśliwców MiG-23MF, czego nie uczyniono.
Samoloty MiG-21 bis zakupiono dla 26 PLM ( późniejszy 9 PLM ) w Zegrzu Pomorskim i dla 34 PLM-MW w Babich Dołach. Równo po 36 sztuk. W 1989 roku, samoloty z Zegrza Pomorskiego zaczęto przekazywać do innych pułków lotniczych.
Ostatnie loty na samolotach MiG-21 bis wykonano w 3 ELT w Krzesinach, w dniu 16.12.2003 roku.
Opracował Karol Placha Hetman
Kraków 2007-10-01
180 Rozdział 1961-09-29
OKB Mikojan i Guriewicz MiG-21 w Polsce
Polska
Konstrukcja
Naddźwiękowy samolot myśliwski, działający w "każdych warunkach pogodowych".
Konstrukcja E-6, MiG-21 F
Jednomiejscowy, jednosilnikowy, ze skrzydłem "delta". Średniopłat.
Skrzydło „delta” ze ściętymi końcówkami ( 0,3 m ), skos 57 stopni, powierzchnia całkowita 23 m2, profil skrzydła symetryczny CAGI S-12, o grubości względnej 4,2 % u nasady i 5 % na końcu, zaklinowanie 0 stopni, wznos -2 stopni, cięciwa u nasady 5,97 m., na końcu 0,46 m., konstrukcja to dźwigar główny, pomocniczy, przedni i tylny. Pokrycie o grubości 1,5 do 2,5 mm. W każdym skrzydle są dwa zbiorniki paliwa. Pod skrzydłami 2 węzły dla uzbrojenia. Skrzydła wyposażono w lotki o łącznej powierzchni 1,18 m2, wychylane są po 20 stopni. Klapy o powierzchni 1,84 m2, wychylane są do startu o 25 stopni, do lądowania o 45 stopni.
Kadłub smukły. Rozpoczyna się czołowym naddźwiękowym chwytem powietrza, wyposażonym centralnie w stożek. Stożek ten jest ruchomy po-osi i może zajmować automatycznie jedną z trzech pozycji. Kabina wystaje z obrysu kadłuba. Osłona kabiny jednoczęściowa. Składa się z dwóch okien. Przednie okno płaskie z szyba kuloodporną. Pozostała część wykonana ze szkła organicznego w jednym kawałku. Tylna część osłony kabiny, już za fotelem pilota, otrzymała także okno. Kabiną i usterzenie poziome łączy nadbudówka kryjąca instalację samolotu.
Usterzenie pionowe, o skosie 55 stopni, z podziałem na ster i statecznik. Poziome płytowe, o skosie także 55 stopni, zamontowane w płaszczyźnie skrzydeł. Na końcach ma masy przeciw-flatterowe. Usterzenie pionowe uzupełnia jedna pod-kadłubowa kierownica aerodynamiczna.
Takie samo usterzenie pionowe ma wersja MiG-21 PF. Natomiast wszystkie następne wersje samolotów MiG-21 mają usterzenie pionowe szersze, o większej powierzchni.
Podwozie trójpodporowe, wszystkie koła pojedyncze. Przednie jest chowane w przód do kadłuba. Podwozie główne podparto, co prawda w skrzydłach i golenie chowają się do skrzydeł, ale koła wykonują obrót, w stosunku do goleni, o 90 stopni i kryją się w kadłubie pionowo. Baza podwozia wynosi 4,81 m., a rozstaw kół podwozia głównego wynosi 2,69 m.
Następne wersje MiG-21 otrzymały koła o większej średnicy, dostosowane do korzystania z lotnisk gruntowych.
Zespół napędowy MiG-21 F-13
Zespół napędowy stanowi dwuwałowa turbina AM-11 F ( R-11 F-300 ) o ciągu 1 x 3 800 kG., a z dopalaniem 1 x 5 625 kG. Paliwo w kadłubie i skrzydłach. Pojemność 2 300 litrów. Po dodaniu jeszcze pary zbiorników w skrzydłach zapas wzrósł do 2 500 litrów. Pod kadłubem dodatkowy zbiornik o pojemności 490 litrów.
Wyposażenie MiG-21 F-13
Wyposażenie; celownik optyczny ASP-5 ND sprzężony z radio-dalomierzem SRD-5 Kwant i wizjerem podczerwieni SIW-52. Do lotów rozpoznawczych w miejsce reflektora w lewym skrzydle można zabierać aparat foto A-39. Radiowysokościomierz RW-UM. Urządzenie aktywnej odpowiedzi SOD-57 M. Pozostałe urządzenia radiotechniczne to: R-802 W, SRO-2, SPO-2, ARK-10, MRP-56 P.
Uzbrojenie MiG-21 F-13
Wersja MiG-21 F-13 ma jako stałe uzbrojenie jedno działko ( prawe ), NR-30 kal. 30 mm.
Na dwóch belkach pod-skrzydłowych można podwieszać ciężkie n.p.r. S-21 lub S-24; zasobniki z n.p.r. UB-16-57 U; bomby do 500 kg. Ale przede wszystkim myśliwiec zabiera 2 k.p.r. K-13. Podkadłubowy węzeł służy do zabierania dodatkowe zbiornika paliwa.
Konstrukcja MiG-21 PF typ 76
Samolot MiG-21 typ 76 jest wyposażony w stację radiolokacyjną RP-21 M Sapfir.
W porównaniu z pierwszą generacją ( MiG-21 F-13 ) zasadnicze zmiany polegały na;
- Zastosowaniu stacji radiolokacyjnej umieszczonej w powiększonym stożku wlotowym.
- Myśliwiec uzyskał możliwość współpracy z naziemnym półautomatycznym systemem naprowadzania Wozduch-1 poprzez odbiornik radioliniowy Lazur.
- Zamontowano pilot automatyczny KAP-1 / KAP-2 / KAP-2 K.
- Usunięto jedyne działko. Pozostawiono możliwość podwieszenia zasobnika z działkiem.
- Powiększono asortyment k.p.r. klasy p-p o pociski RS-2 US współpracujące ze stacją radiolokacyjną.
- Dodaniu zbiornika paliwa nr 7 na kadłubie za kabiną.
- Samolot wyposażono w urządzenie służące do wyprowadzania do lotu poziomego z każdej sytuacji np. w momencie, gdy pilot utracił orientacje przestrzenną.
- Powiększono przednie hamulce aerodynamiczne z 0,76 m2 do 0,884 m2.
- Sondę – rurkę Pitota przeniesiono nad wlot powietrza.
- Samolot otrzymał większe koła dla korzystania z lotnisk gruntowych.
Wyraźnie widoczny większy stożek wloty i cała przednia sekcja kadłuba. Widać nadbudówkę nad kadłubem z 7 zbiornikiem. Brak działka pod-kadłubem.
Zespół napędowy MiG-21 PF
Samolot otrzymał mocniejszy silnik R-11 F2-300 o ciągu 1 x 3 870 kG., z dopalaniem 1 x 6 000 kG. Instalacja paliwowa osiągnęła pojemność 2 780 litrów, poprzez dodanie nad-kadłubowego, siódmego zbiornika o pojemności 170 litrów.
Uzbrojenie MiG-21 PF
W uzbrojeniu MiG-21 PF są kierowane pociski rakietowe RS-2 US.
Konstrukcja MiG-21 PFM typ 94
Zmiany w stosunku do MiG-21 PF typ 76.
- Zastosowano nowy zespół napędowy.
- Napęd posiada dodatkową instalacją nadmuch na klapy skrzydłowe, co poprawia charakterystyki startu i lądowania.
- Do kadłuba można mocować przyspieszacze startowe SPRD-99 U2 o ciągu regulowanym od 1 280 kG. do 3 230 kG., a przez to różnym czasie pracy – od 9,8 sekund do 17,8 sekund. Ciąg silnika zależy także od panującej pogody, temperatury, wilgotności i ciśnienia. Masa jednego wynosi 221 kg.
- Przeniesiono zasobnik ze spadochronem hamującym do podstawy usterzenia pionowego i powiększono jego powierzchnię do 19 m2 . Teraz spadochron można otwierać przed przyziemieniem przy prędkości mniejszej niż 320 km/h.
- Usterzenie pionowe o zwiększonej powierzchni 5,32 m2.
- Zastosowano nowy fotel katapultowany KM-2.
- Nowy fotel katapultowany umożliwił zmianę oszklenia kabiny. Teraz składa się ona z nieruchomego wiatrochronu z trzema oknami i odchylanej ręcznie na prawo owiewki.
- Stacja radiolokacyjna RP-21 M jest bardziej odorana na zakłócenia.
- Samolot uzyskał możliwość podwieszania zasobnika z działkiem dwulufowym GSz-23 Ł z zapasem 200 naboi.
Dobrze widoczna nowa osłona kabiny pilota samolotu MiG-21 PFM.
Zespół napędowy MiG-21 PFM typ 94
Zespół napędowy R-11 F2S-300 o ciągu bez dopalania 1 x 4 020 kG., z dopalaniem 1 x 6 175 kG. Silnik jednoprzepływowy, dwuwałowy, 3 stopnie sprężarki jednego wału, 5 stopni drugiego, 1 turbina jednego wału i 1 turbina drugiego wału, dopalacz. Długość silnika 4,61 m, średnica 0,967 m, masa 1 210 kg. Instalacja paliwowa o pojemności 2 780 litrów.
Konstrukcja MiG-21 R
Na bazie MiG-21 PFM opracowano samolot rozpoznawczy MiG-21 R ( Typ 94 R ) z silnikiem R-11 F2S-300 z instalacją SPS. W kadłubie zlikwidowano zbiornik nr 1, powiększono zbiornik na kadłubowy nr 7 do 340 litrów. Łączna pojemność instalacji wynosi 2 800 litrów. Dla uzyskania odpowiedniego zasięgu samolot otrzymał dodatkowe dwa zewnętrzne węzły podwieszenia dla zbiorników paliwa o pojemności 2 x 490 litrów. Co ciekawe samolot do przebazowania ma możliwość przenoszenia aż 3 zbiorników podwieszanych. Prędkość przy ziemi ograniczono do 1 150 km/h. W miejscu pierwszego zbiornika paliwa umieszczono zestaw aparatów fotograficznych.
Konstrukcja MiG-21 M
MiG-21 R jest to piąta wersja wprowadzona na uzbrojenie Polski. Samolot MiG-21 R należy do trzeciej generacji samolotów MiG-21.
Zmiany dokonane w MiG-21 M:
- Polskie samoloty nie posiadają nowszego silnika R-13-300.
- W płatowcu na stałe zabudowano dwulufowe działko GSz-23 Ł z zapasem 200 naboi.
- Zwiększono udźwig uzbrojenia do 1 300 kg.
- Pojemność instalacji paliwowej uległa zmniejszeniu do 2 685 litrów, ale zrekompensował to zbiornik podwieszany 800 litrowy.
- Samolot na stałe otrzymał aparat foto A-39.
- Płatowiec wyposażono zasobnik WRe ( do walki radioelektronicznej ) SPS-141 E i wyrzutniki ASO-21 z nabojami PRP-26 i pułapkami termicznymi PPI-26.
Konstrukcja MiG-21 ( SM, M ), MF
Do najważniejszych różnic w wyglądzie zewnętrznym jest przesunięcie rurki Pitota nieznacznie w prawo. Jest to nowy typ PWD-7. Na osłonie kabiny pojawił się peryskop TS-27 AMSz. Powiększono nadbudówkę na kadłubie, gdzie są zbiorniki paliwa. Zastosowano 4 węzły dla uzbrojenia. Zwiększono ciśnienie w kołach podwozia głównego. Zastosowano silnik R-13, lecz w praktyce wiele maszyn miało silniki poprzednich wersji R-11. Zależało to od zamawiającego.
Konstrukcja MiG-21 bis
MiG-21 bis to siódma wersja wprowadzona na uzbrojenie Polski, ostatnia bojowa i ostatnia pod względem czasowym. poprawiono wyposażenie, a przede wszystkim zastosowany nowy silnik. Nowy silnik ma dwa stopnie dopalania. Zmodernizowano uzbrojenie.
Zespół napędowy to silnik R-25-300, o ciągu bez dopalania 1 x 4 020 kG., z pierwszym dopalaniem 1 x 6 960 kG., z drugim dopalaniem 1 x 9 708 kG. Silnik jednoprzepływowy, dwuwałowy, 3 stopnie sprężarki jednego wału, 5 stopni drugiego, 1 turbina jednego wału i 1 turbina drugiego wału, dwa dopalacze. Długość silnika 4,61 m, średnica 0,967 m, masa 1 210 kg. Instalacja paliwowa o pojemności 2 885 litrów.
Uzbrojenie MiG-21 bis
Maszynę wyposażono w stację radiolokacyjną RP-22 SM i półautomatyczny układ naprowadzania na cele powietrzne Lazur-M. Zapewnia on wyprowadzenie samolotu na tylną półstrefę celu, przechwycenie i atakowanie pojedynczych celów wykrytych radiolokatorem, w przedziale wysokości 1 000 m. do 17 500 m., przy prędkościach do 1 600 km/h, wszystkich „każdych warunkach pogodowych”. Ten atak można wykonać pociskami R-3 S, R-13 M, R-55, R-60 M, lub pociskami R-3 R z głowica naprowadzana radiolokacyjnie. Liczba zabieranych pocisków wynosi do 4 sztuk, tylko R-60 M można przenosić 6 sztuk ( na węzłach wewnętrznych po dwa ). Możliwe są różne kombinacje uzbrojenia.
Stacja radiolokacyjna w zakresie przeszukiwania omiata przestrzeń w poziomie po 30 stopni, w pionie 17 stopni do góry, 15 stopni w dół. Śledzenie prowadzi w zakresie stożka o kącie 3 stopni.
Cele wolno lecące i naziemne można zwalczać przy ich kontakcie wzrokowym przy pomocy celownika ASP-PFD-21.
Zwalczanie celów naziemnych lub nawodnych możliwe jest z lotu poziomego, przy prędkościach 700 km/h do 1 000 km/h, pociskami S-5 z wysokości 25-100 m. Bombardowanie dokonuje się z wysokości 300 m., bombami zwykłymi i zapalającymi. Atak z lotu nurkowego wykonuje się do kąta 40 stopni, w przedziale prędkości 600 – 1 000 km/h, pociskami S-5, S-24 B, ewentualnie k.p.r. z głowicami termicznymi do celów będących źródłem promieniowania cieplnego. Pociski n.p.r. S-5 występują w różnych odmianach służących do zwalczania celów słabo opancerzonych, silnie opancerzonych i latających. Są wystrzeliwane zawsze z zasobników 16- lub 32- rurowych. Pociski n.p.r. S.-24 samolot może zabrać 4 sztuki. Odpala się je z wyrzutni szynowych.
Działko GSz-23 Ł posiada zapas 200 pocisków. Jest to działko dwulufowe, kal. 23 mm.
Bomby stosowane dla myśliwca mają masę; 50, 100, 250 lub 500 kg.
Dane T-T MiG-21
Opracował Karol Placha Hetman
Kraków 2007-10-01
180 Rozdział 1961-09-29
OKB Mikojan i Guriewicz MiG-21 w Polsce
Polska
Zestawienie
Naddźwiękowy samolot myśliwski, działający w "każdych warunkach pogodowych".
Zestawienia są zawarte w rozdziałach poszczególnych wersji samolotów MiG-21.
Opracował Karol Placha Hetman