Radom 2011-05-23
Lotnisko Radom Sadków.
Współrzędne geograficzne: 51.388N 21.212E.
Historia Lotniska Radom Sadków. 1927-1944 roku.
Lotnisko Radom – Sadków to jedno z wielu typowo Polskich lotnisk, które nie mają swoich korzeni w lotnictwie państw zaborczych. Lotnisko było i jest nadal związane z Polskim Lotnictwem Wojskowym.
W lipcu 1920 roku, 15. Eskadra Myśliwska, która odtworzyła gotowość bojową we Lwowie i przezbrojona została na samoloty myśliwskie, miała być według planów przebazowana do Radomia. Celem było wsparcie w bitwie warszawskiej dla 4. Armii Polskiej. Eskadra pozostała jednak we Lwowie, w III. Dywizjonie wspierając 6. Armię Polską. Dlatego Radom na samoloty wojskowe musiał poczekać.
Początki lotniska w Radomiu datują się na 1927 roku. Wówczas to Rząd Rzeczypospolitej, po wnikliwej analizie w Ministerstwie Spraw Wojskowych, zdecydował o powstaniu jednego z nowych lotnisk w okolicach Radomia. Decydowały o tym względy obronne, komunikacyjne i klimatyczne. Kupiono 100 hektarów gruntu w miejscowości Sadków, które były częściowo zalesionych. Przystąpiono do budowy obiektów lotniskowych.
Już po kilku miesiącach, w 1928 roku, rozpoczęto szkolenie pierwszych pilotów w Eskadrze Szkolnej Pilotów. W 1935 roku, zorganizowano Szkołę Pilotów Rezerwy, poprzez przeformowanie Eskadry Szkolnej Pilotów. W 1937 roku, powstała Szkoła Podchorążych Rezerwy Lotnictwa.
W 1939 roku, Lotnisko w Sadkowie miało już powierzchnię zbliżoną kształtem do prostokąta, o wymiarach około 1 500 m x 1 000 m i ponad 150 hektarów. Droga startowa miała wymiary 1 500 m x 50 m i były gruntowa. Do września 1939 roku, intensywnie szkolono nowych pilotów, kiedy to brutalna agresja armii germańskiej doprowadziła do wybuchu II wojny świtowej. Po przegranej wojnie obronnej, armia germańska zajęła Lotnisko i utworzyła tutaj komendę lotniska. Pod tę komendę podporządkowano także mniejsze pobliskie lotniska; Radom – Kozłów (N51 27 40 E21 14 40), Radom – Mazowszany (N51 20 00 E21 08 20), Radom – Piastów (N51 28 50 E21 06 40, powierzchnia 1 200 m x 1 000 m). Oczywiście wprowadzono germańskie nazwy.
Przez cały okres okupacji germańskiej, na Lotnisku panowała duża rotacja jednostek i spory ruch lotniczy. Wszystkie działania były związane z wojną przeciw braciom moskalom oraz z likwidacją Powstania Warszawskiego. Przez Lotnisko przewinęły się wszystkie typy germańskich samolotów. Stacjonowały tu pułki myśliwskie, szturmowe i bombowe. Bazowały tu myśliwce nocne i samoloty rozpoznawcze. W czerwcu 1944 roku, armia germańska sformowała na Lotnisku dywizję pancerno-spadochronową, która wzięła udział w tłumieniu Powstania Warszawskiego.
W 1944 roku, Lotnisko zostało zaminowane, przez wojsko germańskie. Ładunki te zdetonowano w nocy z 15 na 16.01.1945 roku, niszcząc pole wzlotów i niektóre budynki. Na szczęście większość infrastruktury została zachowana. Niemal całkowitej zagładzie uległo Lotnisko Radom – Piastów. Tam nie został kamień na kamieniu.
Historia Lotniska Radom Sadków. 1944-1958 roku.
Z końcem 1944 roku, w Zamościu, komuniści zorganizowali Zjednoczoną Szkołę Lotniczą Wojska Polskiego. Ponieważ zlokalizowane w pobliżu Zamościa Lotnisko Mokre miało słabą infrastrukturę, a dodatkowo na Zamojszczyźnie działało silne narodowe podziemie, dlatego zdecydowano o przebazowaniu 15. Zapasowego Pułku Lotniczego do Dęblina. Dęblin jako twierdza był znacznie zniszczony, dlatego większość samolotów skierowano na Lotnisko Radom. Tak więc, od marca 1945 roku, na Lotnisku Radom – Sadków bazował 15. Zapasowy Pułk Lotniczy.
W pierwszych latach sowieckiej dominacji, Lotnisko było mało wykorzystywane. Warunki socjalno-bytowe nie były dobre. Były plany przekształcenia terenów Lotniska w PGR, ale na szczęcie nie zostały zrealizowane, bo władza komunistyczna była jeszcze zajęta zwalczaniem narodowego podziemia.
1950 rok.
Z początkiem 1950 roku, Polska dokonała zakupu pierwszej partii myśliwców Jakowlew Jak-17, z napędem turboodrzutowym. Kupiono trzy samoloty. Samoloty były fabrycznie nowe. Maszyny te dostarczono jednym transportem kolejowym do Radomia i tu umieszczono w jednym z silnie strzeżonych hangarów. Każdy z samolotów był częściowo zdemontowany i umieszczony w skrzyniach. Ich montaż i loty zdawczo-odbiorcze mieli przeprowadzić technicy i piloci sowieccy. Pierwszy Polski samolot Jak-17 został złożony w lipcu 1950 roku, i lotem przebazowany do Warszawy (Lotnisko Bemowo). Do lotów treningowych przygotowywał się podpułkownik Wasyl Gaszyn, obywatel CCCP, służący w Ludowym Wojsku Polskim. To on jako pierwszy miał zademonstrować ten unikalny wówczas samolot wybranym przedstawicielom wojska i lotnictwa cywilnego. W dalszej kolejności planowano przedstawić samolot publicznie, na uroczystościach z okazji Święta Lotnictwa. W pierwszej dekadzie sierpnia 1950 roku, podpułkownik Wasyl Gaszyn rozpoczął loty treningowe, przygotowując się do pokazów.
W czasie jednego z takich lotów, podczas lądowania została uszkodzona opona. Oznaczało to koniec lotów treningowych. Wówczas zapadła decyzja, o wymianie całego koła z jednego z niezmontowanych samolotów przechowywanych w Radomiu. W tym celu podpułkownik Wasyl Gaszyn razem z chorążym Z. Pietruchą, samolotem Po-2 polecieli do Radomia. Tam na miejscu, przy pomocy zorganizowanej ekipy techników i podchorążych wyciągnęli z hangaru jedną skrzynię i z prawego płata zdemontowali koło. Zabrali je do samolotu Po-2 i odlecieli z powrotem do Warszawy. Koło zamontowano w samolocie Jak-17 i ponownie podjęto loty treningowe. Taki sposób naprawy metodą technicznego kanibalizmu nie jest rzadkością w lotnictwie.
Niemniej jednak minie kilka lat zanim samoloty z napędem turboodrzutowym staną się częścią krajobrazu Lotniska Radom i wejdą w skład bazujących tu jednostek.
1951 rok.
Tysiące kilometrów od Polski, wybuchła wojna w Korei. Moskwa nakazała zbrojenie się podległych jej państw. Niespodziewanie dla Lotniska Radom – Sadków przyszedł okres rozwoju. W 1951 roku, sformowano na jego terenie Oficerską Szkołę Lotniczą Nr 5. Była to druga obok Dęblina szkoła szkoląca pilotów.
Zgodnie z dyrektywą MON nr 00020/ org. z dnia 21.02.1951 roku, został wydany rozkaz MON nr 0036/ org. z dnia 7.04.1951 roku, na podstawie którego sformowano Oficerską Szkołę Lotniczą nr 5. Szkoła powstała z dniem 1.05.1951 roku, wg etatu nr 020/ 222 na bazie l Eskadry Pilotażu Myśliwskiego OSL nr 4 w Dęblinie, stacjonującej na Lotnisku Radom-Sadków. W tym, miejscu należy powiedzieć, że nastąpił podział specjalności lotniczych między Dęblinem a Radomiem. W Radomiu szkolono pilotów myśliwskich, a w Dęblinie pilotów szturmowych, bombowych, nawigatorów i pozostałych specjalistów.
Początek były bardzo trudny, głównie z uwagi na słabe zaplecze socjalne. Większość żołnierzy mieszkała w namiotach, a potem w drewnianych barakach. Na potrzeby budowy baraków uruchomiono wojskowy tartak. Znaczna część kadry wraz z rodzinami mieszkała na kwaterach, w prywatnych domach wokół Lotniska i w Mieście.
W pierwszym okresie, skład osobowy Szkoły wynosił 1 399 osób. Na stanie było 136 samolotów; 62 samoloty Jak-9 (jednomiejscowe różnych wersji), 56 samolotów Jak-9 W (dwumiejscowe szkolno-bojowe), 8 egzemplarzy Jak-11, 8 egzemplarzy Po-2, 2 samoloty UT-2. Do szkolenia podstawowego używano samolotów Po-2 i UT-2. Przejściowym samolotem był Jak-11.
Do lipca 1951 roku, sformowano dodatkowe eskadry i wówczas OSL-5 posiadała następujące eskadry szkolne: 1. Eskadra Pilotażu Myśliwskiego wyposażona w samoloty Jak-9, pod dowództwem kpt. pilota Mieczysława Śmiechowskiego. 2. Eskadra Pilotażu Myśliwskiego wyposażona w samoloty Jak-9 i Jak-11, pod dowództwem kpt. pilota Zdzisława Plezi. 3. Eskadra Pilotażu Myśliwskiego wyposażona w samoloty Jak-9 pod dowództwem kpt. pilota Eugeniusza Robaka. 4. Eskadra Pilotażu Myśliwskiego wyposażona w samoloty Jak-9 pod dowództwem kpt. pilota Stanisława Kopacza.
W połowie 1952 roku, radomskie eskadry szkolne (3. i 4. Eskadra) przebazowano na lotniska w Kamieniu Śląskim i Izbicku, gdzie przez całe lato podchorążowie szkoleni byli na zorganizowanym tam obozie letnim. W tym czasie na radomskim lotnisku wybudowano port lotniczy, nowe betonowe drogi kołowania, nowoczesną drogę startową oraz wyrównano całą płytę lotniskową. 1 i 2 Eskadry nie trzeba było przenosić, gdyż one były na innych lotniskach.
Do wyposażenia radomskich eskadr wprowadzono nowy sprzęt do szkolenia pilotów myśliwskich – samoloty Jak-11, a następnie Jak-18. Wkrótce po przejściu OSL 5 na nowy etat, rozpoczął się w Radomiu pełny cykl szkolenia podchorążych. Wpłynęło to na całkowite uniezależnienie procesu szkolenia lotniczego prowadzonego w Radomiu od OSL 4 w Dęblinie.
Latem 1952 roku, w Mielcu uruchomiono produkcję seryjną samolotów myśliwskich Lim-1, na skalę nie notowaną w historii Polski. Było więc pewne, iż należy jeszcze bardziej zwiększyć liczbę pilotów. Dlatego, w połowie 1952 roku, w Radomiu sformowano kolejną 5 Eskadrę szkolną, (która jednak po kilku miesiącach została rozformowana).
1953 rok.
W 1953 roku, Szkoła otrzymała dodatkowo dwie eskadry lotnicze z Dęblina, wraz z przydzielonymi lotniskami w Podlodowie i Ułężu. Jesienią do wyposażenia Szkoły weszły kolejne samoloty: szkolne Polskiej konstrukcji – Junak-2 oraz pierwsze samoloty do szkolenia na odrzutowcach typu U Jak-17 Agata i Jak-23. W sumie z początkiem następnego roku OSL w Radomiu posiadała już 7 eskadr szkolnych – 3 do szkolenia podstawowego i 4 do szkolenia bojowego – rozlokowanych na 6 lotniskach.
Wprowadzenie na uzbrojenie samolotów z napędem turboodrzutowym było dla Polskiego Wojska doniosłym wydarzeniem, a dla Szkoły w Radomiu szczególnym. Nastąpiło to wczesną jesienią 1953 roku. Na stan przyjęto 10 samolotów Jak-23 i 6 samolotów Jak-17 W Agata. Ponieważ Szkoła w Dęblinie nie szkoliła pilotów myśliwskich, więc na samoloty z napędem turboodrzutowym musiała jeszcze poczekać. W ten sposób Szkoła w Radomiu urosła do rangi największego ośrodka szkolenia personelu latającego w Polsce. Na dzień 1.12.1953 roku, OSL 5 liczyła 2 785 osób oraz 202 samoloty różnych typów, w sześciu eskadrach.
1954 rok.
Przyjęcie na stan samolotów z napędem turboodrzutowym to jedno, a rozpoczęcie szkolenia to drugie. Najpierw należało wyszkolić kadrę obsługi technicznej, a następnie kadrę instruktorską. Na instruktorów wyznaczono pilotów z 4 Eskadry. Piloci-instruktorzy rozpoczęli szkolenie praktyczne wiosną 1954 roku. Najpierw na maszynach Jak-17 W, a następnie Jak-23. Wprowadzenie nowych maszyn wymusiło korekty programowe dla słuchaczy-podchorążych. Opracowano nowy program, który objął, w końcowym etapie szkolenia 100 godzin nalotu: Samolot szkolenia podstawowego Jak-18, Junak-2 - 50 godzin. Samolot szkolenia przejściowego Jak-9, Jak-11 - 30 godzin. Samolot szkolenia bojowego Jak-23, Jak-17 W - 20 godzin.
W 1954 roku, rozpoczęto proces rozbudowy i remontów lotnisk, przystosowując je do eksploatacji samolotów odrzutowych. Remonty takie zaplanowano w Radomiu i w Glinniku koło Tomaszowa Mazowieckiego.
W czerwcu 1954 roku, OSL-5 powiększyła się o kolejną siódmą (po raz drugi) Eskadrę. Bazowała ona na Lotnisku Krzewice. Otrzymała numer – 8 Eskadra.
Dla przeprowadzania sprawnych remontów lotnisk i zachowania ciągłości szkolenia, szereg eskadr zmieniło wówczas miejsce dyslokacji. Bywało, że dwukrotnie w ciągu roku. Na przykład 1 Eskadra z Glinnika z samolotami Jak-9 została przebazowana na Lotnisko Oleśnica Śląska. W dniu 4.11.1954 roku, przebazowano 3 Eskadrę Pilotażu Bojowego wyposażoną w samoloty odrzutowe Jak-23 i Jak-17 W z Radomia do Glinnika. Tomaszowskie lotnisko po raz pierwszy przyjęło samoloty turboodrzutowe.
Nie skończył się jeszcze 1954 rok, a nastąpiły już kolejne zmiany. Eskadry szkolenia podstawowego zaczęły otrzymywać ulepszony samolot szkolny typu Junak-3, będący rozwinięciem samolotu Junak-2. Maszyny były fabrycznie nowe. Ale jeszcze bardziej rewolucyjne zmiany nastąpiły w Eskadrach szkolenia bojowego. Tu pojawiły się pierwsze turboodrzutowe samoloty MiG-15 i MiG-15 UTI. Te samoloty były używane i pochodziły z pułków bojowych, które otrzymywały na stan nowe Lim-1/2. Jeden z samolotów MiG-15 UTI trafił do Eskadry bazującej w Glinniku i został nazwany prezydenckim.
1955 rok.
Na początku 1955 roku, Szkoła radomska przechodzi kolejną reorganizacje i zmianę etatu z 20/283 na etat 20/343. Związane to było między innymi z utworzeniem kolejnej 9 Eskadry wyposażonej w sprzęt turboodrzutowy. W tej sytuacji zmieniono numerację wszystkich eskadr. Dawne eskadry z dniem 15.02.1955 roku, zostały przemianowane: 9. Eskadra na 1. Eskadrę Pilotażu Bojowego. 4. Eskadra na 2. Eskadrę Pilotażu Bojowego. 3. Eskadra na 3. Eskadrę Pilotażu Przejściowego. 1. Eskadra na 4. Eskadrę Pilotażu Przejściowego. 2. Eskadra na 5. Eskadrę Pilotażu Przejściowego. 7. Eskadra na 6. Eskadrę Pilotażu Przejściowego. 5. Eskadra na 7. Eskadrę Pilotażu Podstawowego. 6. Eskadra na 8. Eskadrę Pilotażu Podstawowego. 8. Eskadra na 9. Eskadrę Pilotażu Podstawowego.
W marcu 1955 roku, w związku ze zmianami personalnymi w Komendzie Szkoły, dowództwo 3 Eskadry objął kpt. pil. Jerzy Iwonin. W lipcu 1955 roku, przebazowano 4 Eskadrę z Oleśnicy na nowo wybudowane lotnisko w Nowym Mieście, wymieniając przy tym przestarzałe Jak-9 na nowe Jak-11.
1956 rok.
W lutym 1956 roku, na lotnisko Glinnik przemieszczono z Przasnysza 6. Eskadrę Pilotażu Przejściowego dowodzoną prze kpt. pil. Henryka Niemczyka. W 1956 roku, w Szkole radomskiej zaczęły się kolejne zmiany organizacyjne i personalne, w wyniku których dowódcą 5. Eskadry Pilotażu Przejściowego został kpt. pil. Henryk Andrychowski. Obie eskadry miały wówczas na wyposażeniu samoloty odrzutowe MiG-15, MiG-15 UTI, Jak-23, Jak-17 W oraz tłokowe Jak-11, Junak-3 i Jak-18.
Ciąg dalszy jest w następnym Rozdziale.
Opracował Karol Placha Hetman