Kraków 2018-09-11
Główny Instytut Lotnictwa SP-GIL (BŻ-1 GIL).
080b Rozdział 4 kwietnia 1950 rok.
Polska.
Historia konstrukcji.
Śmigłowiec GIL był pierwszym eksperymentalny śmigłowcem Polskim. W 1948 roku, pomysł budowy śmigłowca wysunął doktor inżynier Zbigniew Brzoska, który był kierownikiem wydziału wytrzymałościowo-aerodynamicznego w Głównym Instytucie Lotnictwa w Warszawie. Program nie został uruchomiony natychmiast. Uważano, że budowa śmigłowca to jest luksus, na który naszego kraju nie stać, po zniszczeniach wojennych. Proponowano odbudowę lotnictwa klasycznego.
Jednak propozycja doktora inżyniera Zbigniewa Brzoska nie była jednak zła. Nową technikę lotniczą, w postaci śmigłowców, użytkowano już w USA. Po drugiej wojnie światowej śmigłowce budowano już we Francji, UK i CCCP. Dyrektor Głównego Instytutu Lotnictwa, profesor doktor inżynier Władysław Fiszdon przekonał jednak władze partyjno-państwowe, które pozwoliły na rozpoczęcie programu.
Program śmigłowca był nowością dla Polskich konstruktorów, którzy najpierw zapoznali się z teorią lotu śmigłowca. Zbigniew Brzoski wziął do zespołu konstruktorów: Bronisława Żurakowskiego, Tadeusza Chylińskiego, Zdzisława Brodzkiego, Jana Kornfelda-Kornackiego.
Do napędu użyto 4-cylindrowy, rzędowy silnik Hirth HM 504 A2. Ten i wiele innych silników, niemcy zostawili opuszczając Warszawę, w dniu 17 stycznia 1945 roku. Silnik przebudował inżynier Zbigniew Brzoska, aby silnik mógł pracować w pozycji pionowej. Chodziło o prawidłowe smarowanie. Inżynierowie zbudowali: główną przekładnię planetarną, wentylator chłodzący i wyprowadzenie na śmigło ogonowe. Śmigło ogonowe było napędzane poprzez przekładnię z motocykla Zundapp. Koła do podwozia śmigłowca wzięto z wózka startowego szybowca Kranich. Bronisław Żurakowski dla śmigłowca opracował wirnik główny wzorowany na systemie typu Hillera, nazwany huśtawkowy. System wirnika typu Ciervy był wówczas poza możliwościami technicznymi Polski.
Prototyp śmigłowca budowano przez cały 1949 rok. Budowało go kilkunastu techników, a wśród nich panowie: Srebrzyński, Rygalski, Tałałaj. W dniu 14 styczeń 1950 rok, śmigłowiec był gotowy do testów. Jednak wówczas pogoda była zła. Było zimno i wiał silny wiatr. Zanim podjęto próbę startu, śmigłowiec przewrócił się. Testy przerwano, a śmigłowiec wrócił do warsztatu.
Pierwszy lot śmigłowiec SP-GIL wykonał w dniu 4 kwietnia 1950 roku. Ponieważ w Polsce żaden pilot nie miał licencji dla pilotowania śmigłowców, dlatego za sterami siedział Bronisław Żurakowski. Podczas lotu pilota ubezpieczali koledzy.
W dniu 5 kwietnia 1950 roku wykonano jeszcze trzy tego typu loty. Podczas piątego lotu śmigłowiec wzniósł się na tyle wysoko, że koledzy puścili śmigłowiec. Pilot nie opanował maszyny i doszło do jej uszkodzenia. Naprawa trwała pięć tygodni.
Śmigłowiec wykonał jeszcze kilkanaście udanych lotów. Śmigłowiec poddano kilku modyfikacjom. Wirnik nośny zmodernizowano. Podwozie przebudowano. W lotach uczestniczył także pilot Wiktor Pełka, który był doświadczalnym pilotem samolotów. Wiktor Pełka był kapitanem PLL LOT. Będąc na Zachodzie wziął on kilka lekcji z pilotowania śmigłowców.
Śmigłowiec kilkakrotnie uległ kraksom. Mimo to, po każdej naprawie i modyfikacji konstrukcja była bardziej dojrzała. W dniu 14 listopada 1951 roku, śmigłowiec SP-GIL został oficjalnie pokazany administracji rządowej. Latem 1952 roku, śmigłowiec oglądał dowódca Polskich Wojsk Lotniczych, sowiet generał Iwan Turkiel. W dniu 22 lipca 1952 roku, śmigłowiec pokazano w locie mieszkańcom Warszawy na Okęciu. Był to pierwszy publiczny pokaz śmigłowca w Krajach Socjalistycznych, poza CCCP.
W dniu 16 listopada 1953 roku, śmigłowiec został uszkodzony podczas szkolenia nowego pilota doświadczalnego Andrzeja Abłamowicza. Śmigłowiec łopatą wirnika nośnego obciął sobie belkę ogonową. Śmigłowiec naprawiono, ale nie otrzymał zezwolenia na loty. Śmigłowiec prezentowano na wystawach. Na przykład przed Arsenałem w Warszawie. Latem 1954 roku, śmigłowiec postawiono w kącie hangaru. Dokumentację i raporty z testów lotniczych zniszczono.
Do tego czasu, śmigłowiec SP-GIL wykonał 169 lotów (startów) w czasie 20 godzin i 21 minut.
W grudniu 1956 roku, śmigłowiec SP-GIL, z inicjatywy dwóch pilotów Ryszarda Witkowskiego i Ryszarda Śmigla, został poddany remontowi. Został rozebrany do ostatniej części. Zgodnie z zaleceniem komisji powypadkowej z 1953 roku, belkę ogonową obniżono o 10 cm. Zepsute części wymieniono lub naprawiono. W dniu 8 listopada 1956 roku, śmigłowcem wystartował Wiktor Pełka.
Po rekonstrukcji śmigłowca wykonano kolejne loty (185) w czasie 12 godzin i 38 minut. SP-GIL był pilotowany przez: Wiktora Pełką, Ryszarda Witkowskiego, Antoniego Śmigla, Andrzeja Abłamowicza. W dniu 29 grudnia 1956 roku, podczas jednego z lotów na pokładzie był pasażer. Potem było jeszcze kilka lotów z pasażerem.
W dniu 8 lutego 1957 roku, podczas uruchamiania silnika uszkodzeniu uległa przekładnia śmigła ogonowego z motocykla Zundapp. Inżynierowie zdecydowali o przekazaniu śmigłowca na cele muzealne. W 1960 roku skreślony został z rejestru statków powietrznych. SP-GIL przez kilka lat stał w wejściu do Muzeum Techniki NOT (Naczelna Organizacja Techniczna). W 1974 roku, śmigłowiec przekazano do Muzeum Lotnictwa i Astronautyki w Krakowie. Obecnie jest to Muzeum Lotnictwa Polskiego.
Oficjalnie śmigłowiec oznaczono SP-GIL i taką miał rejestrację. GIL nie oznacza nazwy ptaka, tylko Główny Instytut Lotniczy. Z końcem 50-lat, śmigłowiec zaczęto nazywać BŻ-1 od jednego z konstruktorów, Bronisława Żurakowskiego. W 1989 roku, śmigłowiec SP-GIL poddano renowacji.
Konstrukcja śmigłowca.
SP-GIL to dwumiejscowy śmigłowiec w układzie klasycznym. Wirnik nośny dwu-łopatowy. Łopaty miały konstrukcję drewnianą, krytą sklejką. Konstrukcja kadłuba w części kabinowej i silnikowej była kratownicą przestrzenną z rurek stalowych, natomiast belka ogonowa była sklejkową rurą. Kabina odkryta z przednim wiatrochronem. Śmigło ogonowe dwu-łopatowe, miało łopaty z drewna wielowarstwowego. Podwozie trójpodporowe z kołem przednim, stałe.
Do napędu użyto 4-cylindrowy, rządowy silnik Hirth HM 504 A2, o mocy nominalnej 105 KM. Śmigłowiec SP-GIL nigdy nie zapalił się, co było na przykład dużym problemem samolotów przed drugą wojną światową. Konstruktorzy skutecznie odsunęli rurę wydechową od układu paliwowego.
Dane T-T śmigłowca SP-GIL:
Długość 8,50 m. Wysokość 3,00 m. Średnica wirnika 8,80 m. Masa własna 510 kg. Masa użyteczna 100 kg. Masa startowa 610 kg. Prędkość przelotowa 80 km/h. Prędkość wznoszenia 2,5 - 4,5 m/s. Pułap 2 000 m.
Zestawienie.
Zbudowano tylko jeden prototyp SP-GIL, który można oglądać w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie.
Opracował Karol Placha Hetman