2021 rok
Marek Kaiper
Radiostacje prowadzące (radiolatarnie).
Radiolatarnie nazywane także radiostacjami prowadzącymi PAR (Priwodnaja Aerodromnaja Radiostancja) lub inaczej (Priwodnaja Awiacionnaja Radiostancja) i APR (Awtomatizirowannaja Priwodnaja Radiostancja) przeznaczone są do współpracy z radiokompasami statków powietrznych. W XX wieku poza radiolatarniami lotniczymi używano także brzegowych radiolatarni morskich pracujących w zakresie 283,5 – 325 kHz. Umożliwiały one statkom wzięcie namiaru w celu ustalenia swojego położenia na mapie. Radiolatarnie te wyparł z użycia satelitarny system nawigacyjny GPS.
W czasach PRL-u lotnicze radiolatarnie zapewniały doprowadzenie samolotu wyposażonego w automatyczny radiokompas ARK-5 (TS-8, MiG-15 bis, MiG-17, MiG-19), ARK-9 (Mi-14, An-2, TS-11), ARK-10 (Su-7, MiG-21), ARK-11(An-12, An-26), ARK-19 (MiG29), ARK-22 (Su-22)) w rejon lotniska.
Wskazówka radiokompasu pokazuje pilotowi kierunek na pracującą radiolatarnię, na częstotliwość której został dostrojony radiokompas, Pilot manewrując samolotem może ustawić wskazówkę radiokompasu na zero i wykonać lot do lotniska po radiodromie. Radiokompasy ARK-10 i ARK-11 wyposażone są dodatkowo w układ wskazujący odległość od radiolatarni (licznik). Układ pomiaru odległości działa na zasadzie pomiaru prędkości i czasu (do radiokompasu podłączony jest nadajnik prędkości w powietrzu). Niektóre samoloty i śmigłowce (An-12, Mi-8, Mi-14, Mi-17, Mi-24) były wyposażone dodatkowo w radiokompas zakresu UKF ARK-U2 umożliwiał on wskazanie kierunku na pracującą radiostację UKF innego samolotu lub radiostację naziemną (na przykład lotniskową radiostację łączności R-824, R-831, R-845 lub inną) a także radiolatarnię-radiostację ratowniczą UKF R-855U.
W komplet radiolatarni wchodzą nadajniki radiosygnałowe (radiomarkery) MRM-48 lub inne pracujące na częstotliwości 75 MHz. Sygnalizują one pilotowi w sposób świetlny i akustyczny (odbiornik samolotowy MRP-48, MRP-56M (A-611), RPM-76 (A-611A) położenie w osi pasa startowego oraz przelot nad dalszą lub bliższą radiolatarnią. Sygnał odbierany przez odbiornik samolotowy MRP-56P może uruchamiać także automatyczny przełącznik radiokompasu UAP-1 (przełączanie z częstotliwości dalszej radiolatarni na częstotliwość bliższej radiolatarni) pod warunkiem, że jest wypuszczone podwozie samolotu. Radiolatarnia PAR-9M i RL3301 (Unimor Radiocom Gdańsk) wyposażone były w nadajniki radiosygnałowe MRM-W (Je 615), RL 3301-2 „Krokus” w nadajnik NR2307, radiolatarnia PAR-9M2 w nadajnik radiosygnałowy Je 615.5. Radiolatarnia ta podobnie jak PAR-9M zasilana była napięciem o częstotliwości 400Hz z przetwornicy AŁA-1,5 MB1.
Radiolatarnie mogły pracować w rodzaju pracy łączność lub prowadzenie, w każdym z tych rodzajów pracy mogły pracować w zakresie telegraficznym, tonalnym lub telefonicznym. Najczęściej stosowanym rodzajem pracy było „prowadzenie”, radiolatarnie pracowały wtedy systemem telegraficznym nadając sygnały alfabetem Morse'a (jedną lub dwie litery kryptonimu lotniska, DRL dwie litery pierwsza i ostatnia, BRL pierwsza litera) z mechanicznego lub elektronicznego urządzenia APS (automat podawania sygnałów). W radiolatarniach PAR-7 istniała możliwość nadawania z gramofonu (adapteru) lub magnetofonu odpowiedniej melodii lub piosenki, która służyła, jako sygnał prowadzący. Radiolatarnie wyposażane były w radiostację UKF R-809M lub RS-6106 (RL-3301 „Krokus”) przeznaczoną do łączności ze stanowiskiem dowodzenia lotami (SD, SSD) oraz w odbiorniki radiowe US-P starsze modele oraz R-880 i OR-1205 ‘Oleander” (RL-3301 „Krokus”) nowsze. Przy pomocy radiostacji R-809 kierownik lotów mógł przekazać pilotowi informacje lub polecenia (retransmisja sygnału UKF na częstotliwość radiolatarni „kanał 21”) w przypadku awarii radiostacji samolotowej. Innymi słowy radiokompas mógł służyć pilotowi, jako awaryjny odbiornik komend z ziemi.
Radiolatarnie lotnicze.
Pierwszymi radiolatarniami w lotnictwie sił zbrojnych PRL pracującymi w systemie USL były według ówczesnej terminologii radiostacje prowadzące PAR-3b (produkowane w ZSRR w latach 1944-1949) wyposażone w antenę parasolową o wysokości 17,5 m. Radiolatarnia ta była wersją radiostacji RAF pobawionej zakresu fal krótkich. Radiostacja RAF w której pozostawiono jedynie zakres fal krótkich nazwana została RAF-KW. Zasilane odbywało się na przemian z dwóch prądnic RGN-3000 dających napięcia 20V (50A) i 3000V (0,7A). Prądnice były napędzane silnikami gaźnikowymi L6/3 umieszczonymi w przednim pomieszczeniu nadwozia. Napięcie 20 V podawane było na przetwornicę RUK-300W podwyższającą napięcie do 500V. Awaryjna przetwornica RU-11B zasilana była napięciem 12 V z baterii akumulatorów 3x NKN-100, przeznaczona była do awaryjnego zasilania obwodów anodowych. Zasięg radiolatarni PAR-3b wynosił 100 – 160 km. Wersją rozwojową była radiolatarnia PRM-49 (nieznacznie zmodyfikowana PAR-3b) wyposażona w nadajnik radiosygnałowy MRM-48 zasilany z prądnicy MSA-250 połączonej pasem klinowym z prądnicą RGN-3000. Wersje stacjonarne radiolatarni PAR-3b zasilane były z sieci trójfazowej 220/380V. W antenę parasolową wyposażone były także radiolatarnie PAR-9M i PAR-9M2, pozostałe radiolatarnie miały na wyposażeniu anteny typu „T”. Radiolatarnia RL-3301 „Krokus” była wyposażona w oba typy anten.
W Wojsku Polskim radiolatarnie PAR-3b i PRM-49 zastępowane były radiolatarniami PAR-7 i PAR-8 i ich modyfikacjami PAR-7s, PAR-8s, PAR-8ss. Oba typy radiolatarń mogły występować w wersji przewoźnej i stacjonarnej. Radiolatarnia dużej mocy PAR-7 zamontowana była w nadwoziu samochodu ZiS-151. W drugim samochodzie tego samego typu znajdowały się dwie baterie akumulatorów NKN-45 oraz zespół prądotwórczy ŻES-9K, w którym napięcie regulował automatyczny węglowy regulator napięcia RUN-121. Zmodyfikowaną radiolatarnię nazwaną PAR-7s i jej zespół prądotwórczy AB-8T/230 umieszczono w samochodach ZiŁ-164. Radiolatarnia PAR-7 (PAR-7s) wyposażona była w gramofon (MMZ, RZ nr 3 lub inny), magnetofon MAG-8 lub MIZ-10, mikrofon RDM, odbiornik US-P oraz automat podawania sygnału APS-3. Radiolatarnia mogła być sterowana przy pomocy urządzenia zdalnego sterowania UZS.
Radiolatarnia PAR-8 zamontowana była w nadwoziu typu KUNG-1M na samochodzie ZiŁ-164, zespoły prądotwórcze (AB4T/230) umieszczone były w jednoosiowej przyczepie 1APM-3S z nadwoziem typu zakrytego KUNG-2. Modyfikacją tej radiolatarni były radiolatarnie PAR-8s i PAR-8ss w nadwoziach, których wygospodarowano pomieszczenie na zespoły prądotwórcze. Radiolatarnie PAR-7 i PAR-7s w telegraficznym rodzaju pracy miały moc 1200W/1100 W, radiolatarnie serii PAR-8 w tym samym rodzaju pracy dysponowały mocą 400W. Ostatnimi stacjonarnymi radiolatarniami produkcji ZSRR w Wojsku Polskim były radiolatarnie APR-7 i APR-8. Składały się one z dwóch kompletów nadajników głównego i rezerwowego oraz aparatury automatyki i zdalnego sterowania. Automatyka zapewniała kontrolę parametrów pracy, automatyczne przełączenie na rezerwowy komplet w przypadku awarii lub pogorszenia się parametrów pracy, automatyczne włączenie zespołu prądotwórczego (AD-10T/400/Cz-50) w przypadku zaniku sieci 230V, włączanie lub wyłączanie ogrzewania, wentylacji i świateł przeszkodowych oraz uruchomienie systemu przeciwpożarowego (gaśnice). W przypadku awarii głównego zespołu prądotwórczego automatycznie włączany był rezerwowy zespół.
Radiolatarnia desantowa PDSP-2.
W Wojsku Polskim stosowano także radiolatarnie do oznaczania lądowisk lub miejsc zrzutu skoczków. Były to radiolatarnie desantowe PDSP-2N współpracujące z samolotową stacją PDSP-2S (An-12). Radiolatarnie rozwijano na miejscu zrzutu skoczków i włączano, samolotowa aparatura wskazywała pilotowi miejsce desantowania lub lądowisko polowe. Umożliwiała lądowanie desantu bez widoczności ziemi, umożliwiała także określenie odległości do stacji naziemnej. Stacja PDSP-2N była urządzeniem odpowiadającym a stacja samolotowa PDSP-2S urządzeniem zapytującym. Stacje wyposażono w 21 kanałów łączności. Każdy kanał był kombinacją 3 częstotliwości i 7 kodów impulsowo-czasowych. Oprócz urządzenia kodowego stacja wyposażona była w automatyczne urządzenie kodowe przeznaczone do nadawania umownych sygnałów w kodzie telegraficznym. W razie potrzeby sygnały te można nadawać ręcznie. Radiolatarnia wyposażona była w blok zasilania umożliwiający zasilanie z sieci przemysłowej napięciem 110V, 127V, 200V, 240V i 380V. Zasilanie w terenie bez dostępu do sieci energetycznej z 2 akumulatorów 6NKB-20 Ciekawostką tej radiolatarni był ładunek materiału pirotechnicznego mający zniszczyć radiolatarnię w przypadku próby przejęcia przez nieprzyjaciela. Zrzut stacji PDSP-2N dokonywany był w pojemniku transportowym GK-30.
Radiolatarnie.
Zakończenie.
W latach osiemdziesiątych radiolatarnie samochodowe produkcji ZSRR zastępowane były radiolatarniami produkcji polskiej RL-3301 „Krokus” na samochodach STAR-266. Po wejściu Wojska Polskiego w struktury NATO zmieniły się standardy radiolatarnie PAR, APR i RL 3301 zastępowane są radiolatarniami NDB (Non Directional Beacon) NDB SA-100 (190 – 650 kHz).
W ZSRR/Rosji kolejną konstrukcją była radiolatarnia PAR-10, PAR-10AM, PAR-10MA montowane na podwoziach samochodów GAZ-66-04, GAZ-3808 lub ZiŁ131 oraz PAR 10s w wersji stacjonarnej. Wyposażone w radiostację UKF R-853W1, odbiornik radiowy R-880M, nadajnik radiosygnałowy Je 615.5 i radiolinię ADU oraz system antenowy typu „T”. Radiolatarnie PAR-11M lub PAR-11M1 montowane są na startowych stanowiskach dowodzenia lotami śmigłowców SKP-12M i SKP-112M1 (na samochodach UAZ-39629 i UAZ-3151). Radiolatarnie te wyposażone są w antenę parasolową. Nowością jest radiolatarnia stacjonarna ARM-150M/ARM-150MA z nadajnikiem radiosygnałowym MRM-97 na samochodzie GAZ 3308 i RMP-200 w kontenerze.
Także w Rosji zmodernizowano radiolatarnie PAR-8ss, APR-7, APR-8 do standardu PAR-10 przez zamianę nadajnika SW-250SM (PAR-8ss, APR-8) lub nadajnika 1000D1S (PAR-7s, APR-7) nadajnikiem P-200, nadajnika radiosygnałowego MRM-48 nadajnikiem radiosygnałowym Je 615,5 oraz zamianę odbiornika US-P odbiornikiem R-880M.
BIBLIOGRAFIA:
Radiostacja PAR-7s Opis techniczny i instrukcja eksploatacji Warszawa 1964
Radiostacja PAR-8 Opis techniczny i instrukcja eksploatacji Warszawa 1963
Radiostacja PAR-8s Opis techniczny i instrukcja eksploatacji Warszawa 1964
Radiostacja PAR-9M Opis techniczny i instrukcja eksploatacji Poznań 1973
Radiolatarnia APR-7, opis i eksploatacja, Poznań 1980
Radiolatarnia RL-3301, Warszawa 1989
Radiostacja prowadząca PAR-8ss, instrukcja obsługi technicznej, Poznań 1974
Ubezpieczenie lotów w lotnictwie sił zbrojnych PRL, Poznań 1981
Nadajnik Peleng JuM, opis i eksploatacja, Poznań 1973
Naziemna stacja PDSP-2N, Warszawa 1970
Opracował : Marek Kaiper