Kraków 2015-01-19
Polski Przemysł Lotniczy.
Część 2.
Odzyskanie niepodległości.
W dniu 5.11.1918 roku, pierwszy Polski samolot wojskowy wykonał lot bojowy. Załogę samolotu stanowili porucznicy; S. Bystry i J. De Beaurain. Dzień 5 listopad stał się świętem lotnictwa w Polsce w okresie międzywojennym.
W dniu 20.11.1918 roku, po raz pierwszy nad Warszawą pokazano Polski samolot w Polskich Barwach.
Centralne Warsztaty Lotnicze - CWL.
Tuż po odzyskaniu niepodległości przez Rzeczpospolitą Polskę i wygnaniu Niemców z Warszawy, jeszcze w listopadzie 1918 roku, zostały utworzone Wojskowe Warsztaty Lotnicze. Umieszczono je w zabudowaniach byłej Szkoły Obserwatorów przy ulicy Puławskiej 2A. Ostatecznie warsztaty miały: dwie hale montażowe, 22 hangary, 6 budynków warsztatowych, elektrownię, magazyn amunicji, magazyn paliwa, garaże i bocznicę kolejową. Ulokowane były w południowo - wschodnim części Lotniska Mokotów przy ulicy Puławskiej.
Zadaniem Warsztatów był remont samolotów pozostawionych przez zaborców. Chociaż były zakładami remontowymi odegrały istotną role w tworzeniu Polskiego Przemysłu Lotniczego.
W dniu 20.12.1918 roku, warsztaty otrzymały nazwę Centralne Warsztaty Lotnicze (CWL). Na ich czele stał porucznik inżynier Michał Tłuchowski. Znaczną część kadry stanowili Polacy, którzy uzyskali fach u zaborców w trakcie trwania wielkiej wojny światowej. Liczba pracowników rosła bardzo szybko. W styczniu 1919 roku, warsztaty zatrudniały 250 pracowników. W grudniu 1920 roku, było ich aż 1 008. W kolejnych latach liczba pracowników oscylowała w granicach 500 osób.
Centralne Warsztaty Lotnicze składały się z dwóch podstawowych działów; remontu płatowców i remontu silników. W 1919 roku, wyremontowano 217 samolotów i 169 silników, a w 1920 roku, wyremontowano kolejnych 327 płatowców i 253 silniki. Przy okazji uruchomiono produkcję śmigieł, gdyż one po uszkodzeniach nie nadawały się do remontu. W 1919 roku, wyprodukowano 172 śmigła, a w 1920 roku, kolejne 374 sztuki. Oprócz remontu warsztaty zajęły się montażem samolotów zakupionych w UK i Francji.
Od 1921 roku, CWL podjęły się remontu samolotów, które trafiły do Polski już po wielkiej wojnie światowej. Od 1923 roku, CWL zaspokajały już całkowicie potrzeby Polski i można było sobie pozwolić na sprzedaż wyremontowanych samolotów za granicę. Łotwie sprzedano 10 wyremontowano samolotów De Havilland DH-9. Wraz z nowszymi konstrukcjami CWL opanowywały nowe technologi. Remonty samolotów Breguet XIX (Br.19) zapoznały zakład z nitowaniem duralu, ponieważ szkielety tych samolotów były wykonane z duraluminium.
Samolot szturmowo-bombowy Breguet XIX, pierwszy lot wykonał w marcu 1922 roku. Łącznie zbudowano około 2 700 egzemplarzy. Załoga była dwuosobowa. Samoloty wyposażono w różne silniki; na przykład silnik Lorraine-Dietrich LD 12, o mocy 450 KM, 12-cylindrów w układzie V lub silnik Lorraine-Dietrich LD 450, o mocy 450 KM, 12-cylindrów w układzie W.
Niemal od samego początku CWL prowadziły działalność konstrukcyjną. W 1919 roku, inż. Karol Słowik zbudował samolot, będący kopią niemieckiego samolotu Hannover-Roland CL-II. Zabudowano na nim silnik większej mocy niż w CL-II. Samolot wykonał pierwszy lot 9.08.1919 roku. Niestety, w dniu 23.08.1919 roku, samolot podczas jednego z pokazów został rozbity. Powodem były zbyt słabe linki usztywniające konstrukcję.
W 1920 roku, rozpoczęto budowę prototypu samolotu liniowego WZ-VIII ”De-Że-Pe” konstrukcji inżyniera Władysława Zalewskiego, budowa nie została ukończona.
Od 1922 roku, z warsztatów korzystali studenci Sekcji Lotniczej Politechniki Warszawskiej, budując szybowiec SL-1 ”Akar”. W 1924 roku, powstały szybowce SL-2 ”Czarny Kot” i SL-3. Później, współpraca została przerwana, wobec rozbieżności pomiędzy władzami lotniczymi, kierownictwem CWL, a studentami.
Centralne Zakłady Lotnicze - CZL.
W 1925 roku, CWL (Centralne Warsztaty Lotnicze) przemianowano na Centralne Zakłady Lotnicze (CZL). W sierpniu 1926 roku, został oblatany prototyp samolotu liniowego WZ-X, konstrukcji inż. Władysława Zalewskiego. Samolot ten wykonano w okresie 1926 - 1927, w ilości 4 egzemplarze. Rozważano uruchomienie seryjnej produkcji, lecz wobec zakupienia dużej liczby samolotów Potez XXV i Breguet XIX, produkcji nie podjęto. Samolot Potez XXV pierwszy lot wykonał w 1924 roku. Samoloty były eksploatowane we Francji i w Polsce. We Francji zbudowano około 2 500 egzemplarzy.
Inżynier Władysław Zalewski opracował projekt ciężkiego bombowca WZ-IX „Pteranodon”, Ale prototyp nie został zbudowany. W CZL dokonano w okresie 1925 - 1927, przeróbek samolotów Potez XV, Breguet XIV i Farman F-68 „Goliath” na samoloty przeznaczone do opylania lasów, które zostały zaatakowane przez szkodniki.
W okresie 1925 - 1927, zbudowano dwa samoloty: D-1 Cykacz i Skraba ST-3, które były konstrukcjami amatorskimi.
W 1926 roku, CZL rozpoczęły produkcją seryjną samolotów szkolnych Hanriot H-28.
Także w 1926 roku, CZL rozpoczęły produkcję samolotów myśliwskich Blériot SPAD S-61C1, którą to przejęto od zlikwidowanej fabryki Francopol (prawa licencji, oprzyrządowanie i dwa kadłuby). Zbudowano 10 samolotów. Produkcję bardzo szybko zakończono, bo samolot był niebezpieczny i zginęło na nim wielu pilotów. Samolot Blériot SPAD S-61C1 pierwszy lot wykonał w dniu 6.11.1923 roku. Zbudowano około 350 egzemplarzy, w tym 30 egzemplarzy w Polsce. Samoloty eksploatowano we Francji, Polsce i Rumuni.
Od 1926 roku, w CZL przeprowadzano remonty samolotów i silników wszystkich typów, używanych przez Polskie Lotnictwo Wojskowe. Kiedy w 1926 roku, uruchomiono Polskie Zakłady Skoda produkcję i remont silników Lorraine-Dietrich z CZL przeniesiono do Zakładów Skoda.
W 1927 roku, Centralne Zakłady Lotnicze przekształcono w Państwowe Zakłady Lotnicze – PZL.
Konstrukcje CWL i CZL. 2014 rok. Praca Karol Placha Hetman.
- Hannover CL-II (CWL seria 18, CWL „Słowik”), 1919r., samolot rozpoznawczy, szturmowy.
- WZ-VIII „De-Że-Pe”, 192or.. samolot liniowy.
- Wołowski-samolot, 1922r., projekt samolotu doświadczalnego.
- SL-l Akar („A.K.”), 1923r., szybowiec.
- CWL- Dumasse, ok. 1924r., samolot wojskowy, liniowy.
- SL-2 „Czarny Kot” (JD-l ), 1924r., szybowiec.
- SL-3, 1924r., szybowiec.
- Hanriot HD-14 (H-28), 1924r., samolot szkolny.
- D-l Cykacz. 1925r., amatorski samolot sportowy.
- CWL WZ-IX Pteranodon, 1925r., projekt samolotu bombowego.
- CWL WZ-X, 1926r., samolot liniowy.
- Sołtycki-samolot, ok. 1926r., samolot doświadczalny.
- Sipowicz l, 1926r., samolot doświadczalny.
- D-2, 1926r.. projekt samolotu sportowego.
- Blériot SPAD S-6 ICI, 1926r., samolot myśliwski.
- Skraba ST-3. 1927r.. amatorski samolot sportowy.
Opracował Karol Placha Hetman