Katowice 2007-03-15
Stacja kolejowa w Katowicach.
Współrzędne geograficzne: 50.257N 19,017E.
Katowice to jest miasto w Polsce w Województwie Śląskim. Historycznie jest to Górny Śląsk. Powierzchnia Katowic wynosi 164,64 km kwadratowe. Elewacja 245 - 357 m nad poziomem morza. Populacja wynosi 282 755 mieszkańców (2021 rok). Katowice są największym miastem Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, ale nie najstarszym. Chociaż Katowice pod względem liczby mieszkańców są 11. miastem w Rzeczypospolitej Polskiej to obok Warszawy, Krakowa, Poznania i Gdańska są wymieniane jednym tchem. Nazwa Katowice jest genetycznie słowiańska i staropolska. Z Katowic odległość do: Częstochowa - 68 km. Kraków - 78 km. Wrocław - 181 km. Warszawa - 291 km. Poznań - 309 km.
Osada została założona w XVI wieku, jako ośrodek rolniczy, górniczy i hutniczy. Prawa miejskie zostały nadane w dniu 11 września 1865 roku. Dynamiczny rozwój miasta Katowice nastąpił z chwilą doprowadzenia linii kolejowej. Powstały kolejne kopalnie węgla kamiennego i huty. Przemysł ciężki stał się podstawą egzystencji regionu. Administracyjnie, Katowice znajdują się w centrum tak zwanego Przemysłowego Górnego Śląska.
W okresie 1742 - 1922, Katowice były w granicach Prus. W XIX wieku, Katowice i sąsiednie miasta były wielonarodowe i wielowyznaniowe, choć z wyraźną przewagą Katolików. W 1887 roku, w Katowicach uruchomiono wodociągi. W 1922 roku, Katowice zostały włączone do Odrodzonej Polski. Przyłączenie części Górnego Śląska było związane z Trzema Powstaniami Śląskimi oraz plebiscytami. W efekcie Katowice wraz z okolicznymi gminami i częścią Górnego Śląska przyłączono do Polski. Na mocy dekretu z dnia 3 października 1922 roku, Katowice stały się siedzibą władz autonomicznego województwa śląskiego z własnym Parlamentem (Sejm Śląski) oraz Skarbem (Skarb Śląski).
W okresie 1939 - 1945, Katowice były pod okupacją germańską pod nazwą Kattowitz. Germańska forma Kattowitz jest prostą adaptacją fonetyczną polskiego formantu -ice jako -itz, z wymaganym przez niemiecką ortografię podwojeniem spółgłoski (tu: rdzennego „t”) po krótkiej samogłosce („a”).
W czasach komunistycznych, w okresie 9 marzec 1953 - 20 grudnia 1956, miasto Katowice nosiło brzydką nazwę Stalinogród, którą wprowadzono po śmieci moskiewskiego dyktatora Józefa Stalina.
W dniu 20 czerwca 1983 roku, do Katowic przybył z pielgrzymką Święty Papież Jan Paweł II i spotkał się z wiernymi na lotnisku w Muchowcu. Na mszę święta przybyło około 1,5 mln wiernych.
Stacja kolejowa Katowice.
Stacja kolejowa w Katowicach została otwarta w dniu 3 października 1846 roku, jako stacja na szlaku Gliwice - Mysłowice. Z kolejnymi latami, stacja przekształciła się w węzłową i to największą na Górnym Śląsku. W 2018 roku, stacja obsłużyła około 12 milionów pasażerów, czyli około 32 880 osób w ciągu doby. Natomiast w 2021 roku, 30 400 osób w ciągu doby. Spadek ilości podróżnych wynikał z pandemii chińskiego wirusa. Stacja ma 5 peronów i 9 krawędzi peronowych.
Od samego początku, zaletą stacji Katowice było i jest jej położenie w centrum miasta. Stacja nigdy nie była czołową, dlatego dawała możliwość podróży w wielu kierunkach. Zarówno wielka wojna światowa, jak i druga wojna światowe, nie spowodowały zniszczenia kolei w rejonie Katowic, co dawało plus stacji.
Było kilka propozycji przeprowadzenia pierwszej linii kolejowej przez Śląsk z Gliwic na wschód. W 1837 roku, fundowano Spółkę Akcyjną Kolei Górnośląskiej. To udziałowcy tej spółki zdecydowali o przebiegu szlaku. Znany był punkt początkowy - Gliwice oraz punkt końcowy - Mysłowice. Mysłowice znajdowały się na styku trzech granic zaborców Polski: Prusy, Austro-Węgry, Imperium moskiewskie. Prusacy dążyli do utworzenia połączenia kolejowego daleko na wschód oraz do swoich braci do Moskwy. W wyniku dalszych działań, w dniu 5 kwietnia 1841 roku, powołano Towarzystwo Kolei Górnośląskiej. Linię kolejową Wrocław – Mysłowice oddawano do użytku etapami, z czego odcinek Świętochłowice – Katowice – Mysłowice uruchomiono w dniu 3 października 1846 roku. Towarzystwo Kolei Górnośląskiej zajęło się także budową szlaku z Mysłowic do Krakowa, który był wówczas Wolnym Miastem. Kiedy oddawano do użytku stację w Krakowie, Kraków był już włączony do zaboru Austro-Węgierskiego.
Następne linie kolejowe.
W okolicach stacji Katowice było dużo wolnego terenu, co sprzyjało fundowaniu nowych zakładów produkcyjnych. W dniu 1 grudnia 1852 roku, zbudowano linię kolejową Katowice - Ligota - Murcki, o długości około 12 km, w kierunku południowym. W Murcki była najstarsza na Górnym Śląsku kopalnia węgla kamiennego.
W wyniku rozmów Kolei Górnośląskiej i Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej postanowiono zbudować połączenie kolejowe z pominięciem Jaworzna. Dzięki temu zabór pruski uzyskał bezpośrednie połączenie z Królestwem Polskim (zaborem moskiewskim). W dniu 24 sierpnia 1859 roku, oddano do użytku szlak Ząbkowice - Dąbrowa Górnicza - Będzin - Sosnowiec - Szopienice. Granica między zaborcami przebiegała na rzece Czarna Przemsza i kanale wodnym Brynica. Moskale punkt celny zbudowali na terenie miasta Sosnowiec. Prusacy punkt celny urządzili na stacji Katowice. Stacja Katowice została wówczas rozbudowana. Zbudowano lokomotywownię, nową wieżę wodną, mieszkania dla pracowników i ich rodzin.
Zbudowano kolejne połączenia kolejowe do hut i kopalń; w dniu 1 grudnia 1859 roku, oddano do użytku linię Katowice – Wełnowiec, w kierunku północnym, o długości około 6 km. W 1864 roku, otwarto następną bocznicę do kopalni Katowice odchodząca na wschód od powyższej linii. W 1969 roku, uruchomiono następna bocznicę: Katowice – Huta Baildon.
Od 1860 roku, Katowice zyskiwały na znaczeniu, częściowo kosztem stacji Mysłowice. Przez Katowice transportowano 30 % węgla kamiennego, 70 % wyrobów hutniczych oraz 90 % płodów rolnych przeznaczonych dla Górnego Śląska. Stacja Katowice stała się drugą po Wrocławiu na Śląsku. Ten duży ruch towarowy i osobowy spowodował, że Katowice stały się miastem, uzyskując prawa miejskie w 1865 roku.
W 1895 roku, w Katowicach umieszczono siedzibę Dyrekcji Prusko-Królewskich Kolei Państwowych. Węzeł Katowice obejmował 1 279 km torów i zatrudniał 300 pracowników. W ciągu dnia kursowało 184 pociągi osobowo - towarowych.
Dworzec Katowice. 1859 rok.
Pierwszy budynek dworca został zbudowany w 1846 roku. Był to niewielki budynek wykonany z pruskiego muru. Dworzec pełnił swoją funkcję przez kilkanaście lat, a potem był magazynem. Został rozebrany z końcem XIX wieku.
Nowy budynek dworca zbudowano w 1859 roku, jako duży budynek przypominający pałac. W rzeczywistości powstał kompleks budynków, który stanął wzdłuż torów kolejowych i ulicy Dworcowa. Adres ulica Dworcowa 2 - 10. Kompleks został wpisany do rejestru zabytków w dniu 18 grudnia 1975 roku.
Kompleks dworcowy powstawał przez kilka dziesięcioleci, razem z rozwojem stacji. Pierwsza duża rozbudowa nastąpiła w okresie 1906 - 1908, a następnie w 20-latach, już w czasach odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej. W skład kompleksu z 1908 roku, wchodziła główna hala z kasami, restauracje, biura, magazyny, pomieszczenia służb kolejowych, mieszkania pracowników kolejowych. Dobudowano drugą halę obsługi pasażerów. To są te budynki, które mają rozety w ścianach czołowych. Środkowa część kompleksu była zbudowana w stylu modernistycznym i miała jedno piętro i dwa ryzality z dwoma piętrami. W 1925 roku, nadbudowano kolejne piętra, zarówno środkowego elementu jak i ryzalitów. W ten sposób powstał duży biurowiec. Mieścił się między innymi tutaj Sąd Okręgowy (w dwudziestoleciu międzywojennym). Kompleks dworcowy pełnił swoją funkcje do 1972 roku.
Kompleks budynków dworcowych wymagał remontu, przy jednoczesnym zachowaniu stylu w jakim został zbudowany. W 2007 roku, kompleks został sprzedany za 45 milionów złotych prywatnej spółce. Ale spółka upadła i kompleks został zlicytowany przez komornika za długi spółki, w 2015 roku. Właścicielem został inna prywatna spółka. W 2022 roku, ukończono przebudowę starego dworca - Budynek przy ulicy Dworcowej 8. Budynek pełni funkcję biurową. Elewacja budynku przeszła dużą zmianę, a wnętrze jeszcze większą. Budynek jest własnością firmy Opal, a najemcą jest firma Cluster.
1922 - 1939.
Stacja Katowice odgrywała bardzo ważna rolę. Z niej odprawiano pociągi z „Polskim Złotem” (węglem kamiennym) w głąb Polski i na eksport do Gdyni. Wysyłano wyroby hutnicze, a przywożono płody rolne; głównie ziemniaki i zborze. W tym czasie stacja miała 7 peronów. Perony były zadaszone. Zbudowano tunel dla podróżnych, w ciagu ulicy Mielęckiego i Podgórna. Tunel jest użytkowany do chwili obecnej. We wnętrzu, na ścianach są murale.
1939 - 1945.
W okresie okupacji germańskiej stacja Katowice nie ucierpiała. Cały Górny Śląsk pracował dla germańców na potrzeby ich wojny. W 1945 roku, wycofujący się germańcy wysadzili w powietrze ceglaną wieżę wodną, która została odbudowana w 1951 roku. Wieża stoi do chwili obecnej (2023 rok).
Po drugiej wojnie światowej.
Na stacji funkcjonowały siedem peronów. Dojście do Peronu 6 i Peronu 7 była z poziomu ulicy Wojewódzka. Do pozostałych peronów prowadził tunel. Ale tylko jeden peron mógł przyjmować długie składy pociągów osobowych.
W 50-latach, przystąpiono do elektryfikacji kolei na Górnym Śląsku. Początkowym celem była zelektryfikowanie szlaku Katowice - Warszawa. W dniu 1 czerwca 1957 roku, zelektryfikowano szlak Gliwice - Katowice - Sosnowiec Główny. Cały szlak do Warszawy zelektryfikowano do 1958 roku. W efekcie, najszybszy pociąg EZT pokonywał dystans Katowice - Warszawa w czasie 3 godziny 27 minut. Prędkość handlowa wynosiła 92,2 km/h.
Dworzec Katowice. 1972 rok.
Po drugiej wojnie światowej dworzec okazał się za mały. Główny hol dworca mieścił tylko 1 500 pasażerów. Tunel pod torami i peronami był wąski. Niewiele pomogło zbudowanie osobnej stacji towarowej w kierunku zachodnim. Tam zbudowano nową lokomotywownię z prostokątną halą.
Plan zbudowania nowego dworca powstał już w 1955 roku. Ale pojawiło się wiele problemów do rozwiązania. Po pierwsze nie można było zlikwidować starego dworca. Po drugie duży ruch towarowy, próbowano przekierować na stację Katowice Muchowiec, co udało się tylko częściowo. Było kilka propozycji, w tym budowa nowego dworca w miejscu gdzie jest obecnie przystanek osobowy Katowice Załęże. Jednak to było najdroższe rozwiązanie, bo oprócz stacji należałoby zbudować cały układ drogowy. Pamietajmy, że socjalistyczna gospodarka była źle zarządzana przez komunistów. Dlatego zdecydowano się na postawienie nowego dworca tylko 500 m dalej na zachód. Dla nowego dworca zdecydowano się na wyburzenie kamienic przy ulicach: Sądowa, Młyńska, 3 Maja.
W 1958 roku, oddano do eksploatacji dwa nowe perony; wówczas Nr 11 i 12, a następnie przemianowane Peron 1 i Peron 2. W 1964 roku, zbudowano pawilon dworcowy od strony południowej. W 1968 roku, uruchomiono kolejne dwa perony; Peron 3 (13), Peron 4 (14). Urządzono poczekalnie, toalety i kasy biletowe i punkty handlowe. Jak widać, prace przebiegały bardzo wolno. W grudniu 1970 roku, na czele partii komunistycznej PZPR stanął Edward Gierek, były górnik. Ten fakt spowodował przyspieszenie inwestycji i w 1972 roku, nowy dworzec był gotowy.
Nowy dworzec wyróżniał się wśród dworców w Polsce. Był nowoczesny, przestronny i jasny. Był dwupoziomowy. W dodatku było to pierwsze centrum przesiadkowe w Polsce. Dach dworca wspierał się na 16 filarach typu kielichy. Dworzec miał 140 m długości i 53 m szerokości. Kubatura obiektu wynosiła 76 314 m3. Jednocześnie w budynku mogło przebywać 25 000 podróżnych. Z dworca na perony prowadziły trzy tunele. Zachodni był otwarty w 1964 roku. Wschodni i środkowy tunel oddano do użytku znacznie później. W budynku zastosowano oprócz zwykłych schodów, schody ruchome, co był wówczas nowoczesnym rozwiązaniem. Obie kondygnacje dworca były we wnętrzu w kilku miejscach połączone. W dolnej kondygnacji znajdowały się: kasy, restauracja, bar, toalety, biuro rzeczy znalezionych, przechowalnia bagażu. Na drugiej kondygnacji były; kasy, kawiarnia, kasy biletowe, poczta, informacja kolejowa, kioski „RUCH”, pomieszczenia biurowe. W wielu miejscach umieszczono ławki dla podróżnych. Wnętrze dodatkowo oświetlały lampy wyposażone w świetlówki. Były liczne neony, tablice informacji kolejowej, tablice kierunkowe, system audio informacji kolejowej, liczne zegary, kwiaty w donicach. Posadzkę wykonano z płyt granitowych.
Z górnego poziomu dworca wychodziła estakada w kierunku północnym do ulicy 3 Maja. Dzięki niej podróżni mogli dojść na dworzec autobusowy lub do komunikacji miejskiej; tramwaje i autobusy. Pod estakadą był międzynarodowy dworzec autobusowy, do którego dojście było także z estakady.
Przez wiele dziesięcioleci dworzec dobrze wypełniał swoją rolę, co roku obsługując miliony pasażerów. Dworzec był reprezentacyjnym miejscem miasta. Warto wspomnieć, że dworzec w Katowicach był dziełem najlepszych polskich architektów: Wacława Kłyszewskiego, Jerzego Mokrzyńskiego i Eugeniusza Wierzbickiego. Nazywano ich „Tygrysami”, bo w 60/70-latach wygrywali w wielu konkursach. Projekt samej konstrukcji przygotował Wacław Zalewski, uważany za jednego z najbardziej innowacyjnych i wpływowych ówczesnych konstruktorów.
Opracował Karol Placha Hetman