Kraków 2013-01-12
Nadawcza Radiostacja Transatlantycka Babice.
Inna nazwa Transatlantycka Centrala Radiotelegraficzna. Współrzędne: 52°15'59"N 20°52'47"E.
W 1918 roku, po odzyskaniu przez Rzeczypospolitą Polskę niepodległości w wyniku wielkiej wojny światowej, Ministerstwo Poczt i Telegrafów przystąpiło do utworzenia państwowej sieci radiotelegraficznej, na którą składały się radiostacje o zasięgu europejskim w Grudziądzu, Krakowie i Poznaniu, oraz radiostacja o zasięgu międzykontynentalnym, którą zlokalizowano w pobliżu Warszawy, na bagnistym terenie poligonu artylerii i wojsk saperskich, obok Fortu Babice. Teren między wsiami Babice Stare, Gać, Klaudyn i Wawrzyszew.
Plany powstały w 1920 roku. Budowę rozpoczęto w 1922 roku. Wszystkie obiekty usytuowano w pasie o długości blisko 4 km, rozciągającym się od dzisiejszej ul. Majora Henryka Hubala-Dobrzańskiego w Latchorzewie (Warszawa) w kierunku północno-wschodnim do Wawrzyszewa.
W firmie amerykańskiej „Radio Corporation of America” zamówiono dwa alternatory wielkiej częstotliwości, o mocy 200 kilowatów każdy, konstrukcji pracującego w USA szwedzkiego inżyniera Ernesta Frederika Wernera Alexandersona.
Radiostacja otrzymała znaki wywoławcze AXL i AXO oraz częstotliwości pracy 16,4 kHz i 14,29 kHz, czyli fal bardzo długich (VLF). Równocześnie wybudowano system antenowy, składający się z dziesięciu stalowych masztów o wysokości 127 metrów, rozmieszczonych wzdłuż linii prostej na dystansie czterech kilometrów. Maszty te podtrzymywały główną antenę, której długość wynosiła 3 700 m. Do budowy masztów użyto 1 770 000 kg stali. Wzdłuż linii masztów wytyczono drogę i ustawiono betonowe posterunki wartownicze. Pojawiły się liczne napisy ostrzegawcze „Czuwaj”. Maszty wykonała warszawska firma „Towarzystwo Przemysłu Metalowego K. Rudzki i Ska”. Wzniesiono betonowy budynek radiostacji, wykonano system uziemień. Nadajnikiem był zestaw generatorów systemu Alexandersona 2 x 200 kW. Zasilanie: własna elektrownia z silnikiem wysokoprężnym i generatorem 500 kW. W późniejszym okresie (1926 roku) doprowadzono zasilanie z elektrowni okręgowej w Pruszkowie.
Uruchomienie radiostacji nastąpiło w dniu 1.10.1923 roku. Uroczyste otwarcie Nadawczej Radiostacji Transatlantyckiej Babice odbyło się w dniu 17.11.1923 roku, w obecności Prezydenta Rzeczypospolitej Stanisława Wojciechowskiego (w dniu uruchomienia prezydent Wojciechowski wymienił depesze z Prezydentem Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej). „Polska uzyskała możność swobodnego komunikowania się z całym światem - donosiła Gazeta Poranna z 18.11.1923 roku. Dziesięć wież o wysokości 128 metrów każda wznosi się dumnie ku górze - owoc pracy Polskiego robotnika i Polskiego inżyniera.”
„Długim szeregiem samochodów i powozów dążono wczoraj w południe na uroczysty akt poświęcenia radiostacji Polskiej, wzniesionej na terenach pofortecznych przy forcie IIa. Prowadzą tam z Warszawy dwie drogi: przez wieś Powązki i fort Bema, oraz druga przez drogę Górczewską i kolonię Gorce. Na uroczystość przybyli oprócz Prezydenta Rzeczypospolitej Stanisław Wojciechowski, ministrowie: Kiernik, Szydłowski, generałowie: Szeptycki, Rozwadowski, Żeligowski, marszałkowie: Trąmpczyński i Rataj oraz wielu innych gości wraz z ks. biskupem Gallem i osobami ze świata dyplomacji, przemysłu i handlu. Minister Poczt i Telegrafu Jan Moszczeński.”
„Potrzebę tej stacji Rząd Polski wyczuł i zadekretował jeszcze w 1919 roku. Korzystając z fachowych wskazówek i pomocy amerykańskich techników, tudzież posługując się własnemi siłami zdołaliśmy dzieło doprowadzić do końca. Gdy miliony obywateli Polskich rozrzuconych po świecie poznają łatwość i szybkość, z którą porozumieć się mogą ze swoimi bliskimi, których pozostawili w kraju, pewny jestem, że nastąpi szybki rozwój stałej komunikacji tym samym uwieńczając wielkie nadzieje pionierów tego wielkiego dzieła.”
Stacja Warszawska należała do najsilniejszych i najlepiej technicznie wyposażonych na świecie. Był to jeden z największych w tym czasie obiektów tej klasy na świecie. Umożliwiała łączność międzykontynentalną, dziś nazwalibyśmy ją globalną. Miała znaczenie militarne i cywilne.
Pracę Radiostacji nadzorował Urząd Radiotelegraficzny Transatlantycki, który pod koniec 1933 roku, wszedł w skład nowo utworzonego Urzędu Telekomunikacyjnego. Od 1935 roku, stacja znów działała samodzielnie, jako Urząd Radiotelegraficzny Babice (od 1936 roku, UR Boernerowo). W 1932 roku, rozpoczęto instalowanie kolejnych nadajników wyprodukowanych przez Państwowe Zakłady Tele- i Radiotechniczne. Od połowy 1938 roku, dwa z nich znalazły się w koszarach Fortu Babice, na którego terenie stanęły również nowe maszty antenowe. Stąd transmitowano audycje Polskiego Radia, których odbiorcą była Polonia.
W 1932 roku, z inicjatywy ministra poczt i telegrafów, Ignacego Boernera na wschodniej części gruntów stacji nadawczej ruszyła budowa osiedla resortowych domów mieszkalnych, które nazwano Osiedlem Łączności Babice, przemianowanym w 1936 roku, na Boernerowo. Osiedle to istnieje do chwili obecnej (2013 roku). Składa się z drewnianych i murowanych domków jednorodzinnych, parterowych i piętrowych z ogródkami. Od października 1934 roku, można dojechać tam tramwajem i obecnie (2013 roku) także tramwajem linii 20 można tam dojechać.
Z ośrodkiem nadawczym w Babicach współpracował ośrodek odbiorczy w Grodzisku Mazowieckim, wyposażony w antenę Beverage o długości 17 kilometrów.
Pomimo późniejszej rozbudowy ośrodka w Babicach i wyposażeniu go w lampowe nadajniki krótkofalowe, urządzenia systemu Alexandersona pracowały nieprzerwanie do agresji armii niemieckiej na Rzeczypospolitą Polskę w 1939 roku. W dniu 8.09.1939 roku, zawieszono nadawanie. Od dnia 16.09.1939 roku, stacja była broniona przez 3. Batalion 26. Pułku Piechoty, uzbrojony w trzy działka przeciwpancerne, oraz 5. Bateria 54. Pułku Artylerii pod dowództwem majora Jacka Decowskiego. We wrześniu 1939 roku, wydano rozkaz zniszczenia stacji, aby nie wpadła w ręce wroga. Lecz z różnych przyczyn go nie wykonano. Stację zajęli żołnierze niemieccy, w dniu 27.09.1939 roku, i korzystali z niej do stycznia 1945 roku. Przy jej pomocy okupanci utrzymywali między innymi łączność ze swoimi okrętami na całym świecie (głównie na Atlantyku). W dniu 16.01.1945 roku, okupanci całą stację znaczyli, wysadzając w powietrze maszty i wszystkie budynki. Budynki Stacji Nadawczej zostały zniszczone, a urządzenia techniczne pocięte na złom i wywiezione. W lesie, na północny i południowy zachód od osiedla Boernerowo, znajdują się zachowane fundamenty masztów, cewek, budki strażnicze i ruiny budynków technicznych.
Stacja Nadawcza w Babicach miała swój bliźniaczy, zachowany obecnie odpowiednik - Radiostacja Varberg w Grimeton w Szwecji, która w 2004 roku, została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Opracował Karol Placha Hetman