Krzyż Wielkopolski. 2021-04-06
Kotlina Gorzowska.
Rejon gdzie rzeka Drawa wpływa do Noteci to tereny podmokłe i bardzo zalesione, gdzie osadnictwo postępowało bardzo powoli. Geograficznie jest to Kotlina Gorzowska, gdzie znajduje się kilka kompleksów leśnych z których największym jest Puszcza Notecka. Teren ten ukształtowało ostatnie zlodowacenie. Wielkie ilości piasku zostały naniesione przez wodę pochodzącą z topniejącego lądolodu. W taki sposób powstały jedne z największych wydm śródlądowych na terenie Polski. Puszcza Notecka jest wbrew pozorom bardzo urozmaiconym obszarem. Wydmy osiągają około 40 metrów wysokości względnej. Tereny Puszczy Noteckiej porastają głównie lasy sosnowe. Puszcza skrywa wiele historii niewielkich wiosek, które powstawały i upadały w różnych rejnach kompleksów leśnych. Tylko koryto rzeki Noteć, w pasie o szerokości kilku kilometrów, jest pozbawione lasów. Obecnie teren ten należy do styku województwa lubuskiego, wielkopolskiego i zachodniopomorskiego.
Jedyne miasto, które powstało i przetrwało w tym rejonie to Drezdenko.
Drezdenko.
Drezdenko dawniej było nazywane Drdzeń, a w języku niemieckim Driesen. Najprawdopodobniej nazwa Drezdenko pochodzi od nazwy drzewa, ewentualnie od leśnej miejscowości składającej się z drewnianych domów lub domów zbudowanych na palach. Nazwa Drezdenko i nazwa Drezynko pojawiała się w pismach w języku polskim już w XVIII wieku. Historia Drezdenka sięga początków państwa polskiego. Drezdenko pełniące początkowo funkcję grodu granicznego, zyskało na znaczeniu za panowania Bolesława Krzywoustego i jego następców, o czym świadczy wyniesienie go do rangi kasztelanii. Drezdenko jako osada graniczna wielokrotnie przechodziła z rąk Polskich w ręce brandenburczyków, krzyżaków, a nawet szwedów. W XVIII wieku, miasto było zajmowane przez wojska rosyjskie i pruskie zmagające się w czasie wojny siedmioletniej. Miasto nawiedzały kilkakrotnie pożary i zarazy (epidemie cholery).
Przez wiele wieków tylko rzeka Noteć zapewniała możliwość komunikacji. Budowa dróg przez puszcze była bardzo trudna i mało efektywna. Wiadomo, że już w X wieku, w rejonie Krzyż Wielkopolski istniał port rzeczny. Dopiero w XVIII wieku, wzrosło osadnictwo, kiedy to ród Sapiechów, który był właścicielem dób wieleńskich, stworzyli warunki prawne dla zakładania wsi i osad.
W pierwszej połowie XIX wieku, nastąpił rozwój Drezdenka. W mieście powstał nowy budynek szkolny i nowy ratusz. Do użytku oddano również szpital, sąd, rzeźnię miejską i więzienie. Wybudowano wiele dróg. Rozwinęło się rzemiosło i powstały zakłady przemysłowe, między innymi fabryka ceramiki, fabryka zapałek i dwa tartaki. Także w XIX wieku, dwa młyny zamiast napędu wodnego otrzymały napęd lokomobilą. Tak Drezdenko weszło w wiek pary.
Przed II wojną światową, miasto zostało włączone w system umocnień zwanych Wałem Pomorskim i jego pasem umocnień, z ogromnym jazem klapowym na Noteci, który miał spiętrzyć wodę dodatkowo o 3 m. Drezdenko przetrwało wojnę w dobrym stanie, podczas gdy sąsiednie miejscowości były zniszczone w 70 - 80 %. W 1945 roku, Drezdenko zostało włączone do Polski. Jego dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec.
Po II wojnie światowej, w 1945 roku, w Drezdenku zlokalizowany był obóz dla internowanych jeńców włoskich, którzy w liczbie około 6 tysięcy zajmowali znaczną część domów. Włosi opuścili miasto jesienią 1945 roku, i wrócili do Włoch. W 1945 roku, wiele przedsiębiorstw w Drezdenku ucierpiało na skutek grabieży dokonanych przez Rosjan, demontujących urządzenia fabryczne.
Jako pierwszą, już w 1945 roku, uruchomiono odlewnię żeliwa ciągliwego, w następnym roku ruszyły zakłady papiernicze. W kolejnych latach produkcję rozpoczęły zakłady meblowe i przetwórnia owocowo – warzywna. Przez kilkadziesiąt powojennych lat Drezdenko postrzegane było jako ośrodek przemysłowy i centrum administracyjne dla okolicznego rolnictwa. W 1945 roku, powstały liceum oraz kino. W 1958 roku, działalność rozpoczął dom kultury. W 1967 roku, do Drezdenka przyłączono Nowe Drezdenko.
Drezdenko leży nad Notecią w odległości 48 km, na wschód od Gorzowa Wielkopolskiego. W 2019 roku, Drezdenko liczyło 10 074 mieszkańców, a cały powiat około 17 100 mieszkańców.
Historia kolei w rejonie Noteci.
Prawdziwy rozwój nastąpił w połowie XIX wieku, kiedy rozpoczął się rozwój kolei. Inicjatorem budowy kolei z Berlina do Królewca było państwo pruskie, a osobiście król Prus Fryderyk Wilhelm IV, który plany budowy kolei przedstawił w 1842 roku. Inwestycja była państwowa, a nie firm prywatnych. W 1848 roku, oddano do użytku szlak kolejowy na trasie Berlin - Szczecin i rozpoczęto budowę szlaku Szczecin - Poznań. Linię kolejową ze Szczecina do Poznania prowadzono przez Stargard Szczeciński, Choszczno, Dobiegniew, Krzyż Wielkopolski. Lecz należy pamiętać, że linie kolejowe omijały większe miasta, w obawie przed wykorzystaniem kolei do ataku wroga w przyszłej wojnie. Podobnie czyniła Rosja Carska.
Przy projektowaniu szlaków kolejowych brano pod uwagę łatwość budowy torowisk, a nie najkrótszą trasę. Istniejące w tym czasie parowozy były słabe i z trudem pokonywały wzniesienia, dlatego szlak kolejowy musiał być wypłaszczony.
Kiedy linia kolejowa dotarła do osady Krzyż Wielkopolski, szlak dalej kierowano w kierunku Poznania, ale także poprowadzono w kierunku Piły i dalej do Bydgoszczy (na wschód) oraz Gorzowa Wielkopolskiego i dalej do Berlina (na zachód). Do Bydgoszczy linia kolejowa dotarła w 1851 roku.
Prace na szlaku kolejowym w Krzyżu Wielkopolskim rozpoczęto w 1848 roku. Krzyż Wielkopolski stał się dużym węzłem kolejowym, choć poprzednio była to niewielka osada. Nazwa Krzyż Wielkopolski pochodzi właśnie od krzyżówki ważnych linii kolejowych, a nie od Krzyża Chrystusa. W 1882 roku, oddano do użytku nowy budynek dworca. Z uwagi na podmokły teren, na stacji kolejowej w Krzyżu Wielkopolskim nie zbudowano tunelu dla podróżnych pod torami kolejowymi i peronami. Miejscowość usytuowana wokół stacji kolejowej Krzyż Wielkopolski szybko się rozwijała. W latach 1912-1913 wybudowany został duży dworzec przeładunkowy. Wśród budowniczych kolei i osadników było dużo protestantów, dlatego szybko powstała gmina ewangelicka.
Pierwszy pociąg z Bydgoszczy do Berlina ruszył w dniu 13 czerwca 1951 roku. Pasażerem był sam król pruski Fryderyk Wilhelm IV. Pociąg był ciągnięty przez dwie lokomotywy Bra-he (Brda) i Schwarzwasser. Podróż trwała 13,5 godziny. Średnia prędkość wynosiła 35 km/h. Początkowo szlak obsługiwały dwie pary pociągów. Z Berlina pociąg wyjeżdżał o godzinie 12;00 i 23;00, z Bydgoszczy o godzinie 02;30 i 15;00. Pociągi miały trzy klasy, a od 1956 roku, także klasę 4.
W 1857 roku, Drezdenko uzyskało połączenie w ramach Ostbahnu, czyli Pruskiej Kolei Wschodniej. Dokładnie stacja otrzymała nazwę Nowe Drezdenko. Linię kolejową nie poprowadzono przez Drezdenko, tylko ominęła ona miasto z północnej strony, zgodnie z polityką pruską. W 1857 roku, w Nowym Drezdenku zbudowano neoklasycystyczny budynek dworca kolejowego.
W 1899 roku, z Krzyża Wielkopolskiego poprowadzona została linia kolejowa do Człopy, którą w 1904 roku, przedłużono do Wałcza. Powstała również linia kolejowa do miejscowości Czarnków.
W 1907 roku, w Nowym Drezdenku na stacji kolejowej zbudowano wieżę ciśnień (wieżą wodną). W 1936 roku, w Drezdenku zbudowano nowy budynek dworca kolejowego. W 1936 roku, zbudowano pancerny most kolejowy na Starej Noteci.
Po wielkiej wojnie światowej, na mocy Traktatu Wersalskiego, Krzyż Wielkopolski pozostał po stronie Niemiec. Granica z Polską przebiegała w odległości zaledwie 2 km. Przerwano połączenie kolejowe do Poznania i Czarnkowa.
W latach 1933 - 1936, zbudowano linię kolejową: Krzyż Wielkopolski - Stare Bielice - Drezdenko - Skwierzyna, która także miała znaczenie militarne. Każdy budynek na trasie tej kolei otrzymało podziemny (piwniczny) schron. W Polsce linia otrzymała Nr 430. Od końca drugiej wojny światowej most na Warcie w Skwierzynie był nieprzejezdny. Dopiero pod koniec 60-lat przywrócono jego przejezdność. W 1988 roku, linię zamknięto dla ruchu pasażerskiego, a w 1991 roku, dla ruchu towarowego. W 1998 roku, linia została rozebrana. Obecnie Nr 430 oznaczony jest czynny fragment Kostrzyn - Barnówko, dawnej linii kolejowej Nr 410 Kostrzyn - Grzmiąca.
W okresie 1944-1946, stacja kolejowa Krzyż Wielkopolski była przeciążona transportami kolejowymi: wojskowymi, repatriantami i uciekinierami. W dniu 27 stycznia 1945 roku, przez Krzyż Wielkopolski przeszła armia czerwona.
Obecnie (2021 rok) stacja Krzyż Wielkopolski obsługuje linie kolejowe: Nr 203 (Tczew – Küstrin Kietz) jest w większości trasy dwutorowa, niezelektryfikowana. Do 1945 roku, magistrala łączyła Berlin ze stolicą Prus Wschodnich – Królewcem. Linia Nr 351 (Poznań - Szczecin) w dużej części jest linią dwutorową znaczenia państwowego, zelektryfikowana. Elektryfikacja nastąpiła w okresie 1975 - 1978. Linia kolejowa Nr 412 to linia kolejowa łącząca Krzyż Wielkopolski w woj. wielkopolskim oraz Człopę i Wałcz w woj. zachodniopomorskim. Całkowita długość trasy to 60,791 km. Pierwszy odcinek linii z Krzyża do Człopy otwarto w 1899 roku, kolejny z Człopy do Wałcza w 1904 roku. Obecnie ruch kolejowy jest wstrzymany.
Jaz klapowy na Noteci w okolicy Drezdenka.
Jaz na Noteci w okolicy Drezdenka był niemiecką budowlą militarną powstałą w okresie 1935-1936. Zasada jej militarnego znaczenia polega na spiętrzeniu wód Noteci i jej dopływów, aż o 3 m. Miało to spowodować zalanie tysięcy hektarów terenu i uniemożliwienie pokonanie tego terenu przez piechotę i wojska zmotoryzowane Wojska Polskiego. Tego typu metody walki niemcy stosowali także na mazurach. Linia kolejowa Stare Bielice - Skwierzyna, kosztowała ponad 13 mln marek niemieckich, z których 2 mln marek przeznaczono na budowę jazu (tamy). W 30-latach, Wojsko Polskie nie planowało ataku na niemcy. To chora ambicja niemiecka wysnuwała takie pomysły.
Lotniska.
Rejon Noteci nie sprzyjał budowie lotnisk wojskowych i komunikacyjnych. Powstało zaledwie kilka lądowisk używanych sporadycznie. Obecnie są tylko dwa lotniska.
Lotnisko Trzebicz Nowy.
Lotnisko Trzebicz Nowy to lotnisko prywatne należące do państwa Elżbiety i Ryszarda Chwaliszów. Współrzędne lotniska 52°48′11″N 15°47′38″E. Elewacja 157 ft. Lotnisko jest ogrodzone, ma bardzo dobrze utrzymane trawiaste pole wzlotów. Radio - Trzebicz-Radio 122.7. Lotnisko Trzebicz Nowy leży w odległości 6 km od centrum Drezdenka, w kierunku południowym, na skraju Puszczy Noteckiej. Pole wzlotów jest umieszczono na kierunku wschód-zachód.
Od 1995 roku, w Trzebiczu Nowym koło Drezdenka odbywa się Zlot ULM (ultralekkich samolotów służących do amatorskiego latania). Impreza ma długą tradycję. Pierwszy Zlot ULM odbył się w 1987 roku, w Osiecznej koło Leszna. W 1995 roku, piknik przeniesino do Trzebicza Nowego. Impreza trwa dwa lub trzy dni i cieszy się dużym powodzeniem. Z roku na rok przybywa na nią coraz więcej gości i uczestników z kraju i z zagranicy. W iprezach często uczesniczy zespół AZL Żelazny i samolot Dromader, który czuwa nad bezpieczeństwem pożarowym puszczy. Samolot Dromader demonstruje zrzut bomby wodnej. Są skoki spadochronowe i przeloty samolotem. W dniach 21-22 sierpnia 2020 roku, odbyła się już XXX edycja imprezy.
Lotnisko Wieleń, Herburtowo.
Lotnisko Wieleń ma inną nazwę Lotnisko Herburtowo lub Marianowo. Współrzędne N52°54'07.9" E16°07’46.3”. Elewacja 130 ft. Radio - Herburtowo-Radio 130.30. RWY ma wymiary 1 100 x 90 m, co pozwala na lądowanie większych samolotów, na przykład M-28 Bryza. RWY leży na kieruku wschód-zachód. Lotnisko należy do Aerogryfu i jest lotniskiem przeciwpożarowym. bazują na nim samoloty Dromader przystosowane do walki z pożarami. Lotnisko jest ogrodzone i otoczone lasem. Pole wzlotów trawiaste, równe, dobrze utrzymane.
Lotnisko Wieleń leży przy drodze wojewódzkiej Nr 174. Droga wojewódzka Nr 174 leży w województwie lubuskim i wielkopolskim. Droga ma długość 54 km i łączy Drezdenko przez Krzyż Wielkopolski i obrzeża Wielenia z Kuźnicą Czarnkowską. Na całej długości droga biegnie równolegle do koryta rzeki Noteć.
Opracował Karol Placha Hetman